BAĞIMSIZ İSLAM DEVLETLERİ

Yemen

Resmî Adı: Yemen Cumhuriyeti (YE)

Başkenti   : San’a

Önemli Şehirleri: Aden, Taiz, Hudeyde, Makalla, Hadramevt.

Yüzölçümü: 527.968 km2

Nüfusu       :  33.282.000 (2021)[1]. Nüfusun %25’i şehirlerde yaşamaktadır.

Etnik Yapı: Yemen’de nüfusun %97.3’ü Arap’tır. Kalan nüfusu Güney Asyalılar %1, Somalililer % 1.2, Malaylar % 0.2 ve Yahudiler % 0.04 oluşturmaktadır.

Dil: Resmi dil ve halkın genelinin konuştuğu dil Arapça’dır.

Din: Resmî din İslâm’dır. Halkın % 99’u Müslüman’dır. Nüfusun %1’ini de Yahudilerle doğu dinleri mensupları oluşturmaktadır. Müslümanların %55’i Sünnî, %45’i Zeydî’dir..

Coğrafî Durumu: Arap yarımadasının Afrika’ya bakan güney ucunda yer alan Yemen, kuzeyden Suudi Arabistan, doğudan Umman, güneyden Hint Okyanusu, batıdan Kızıldeniz’le çevrilidir. Topraklarının %1’i tarım alanı, %40’a yakını otlaktır. Yemen’e kurak bir iklim hâkimdir. Kuzey kesim güneye göre daha çok yağmur alır.

Yönetim Şekli: Çok partili demokratik sisteme dayalı bir cumhuriyet rejimiyle yönetilmektedir. İki Yemen’in birleşme sürecini oluşturan geçiş döneminde cumhurbaşkanlığını eski Kuzey Yemen cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcılığını eski Güney Yemen Sosyalist Parti genel sekreteri, başbakanlığı da yine eski Güney Yemen devlet başkanı yaptı. Geçiş döneminin bitmesinden sonra gerçekleştirilen seçimlerde 301 üyeli bir parlamento oluşturuldu. Ancak çıkan iç savaş dolayısıyla birleşik yapı korunamadı.

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar: BM, İİT[2], Arap Devletleri Birliği, IMF, İslâm Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlere üyedir.

Siyasî Partiler: Genel Halk Kongresi: Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih’in partisidir. Birleşmeden önce Kuzey Yemen’de iktidarı elinde tutuyordu. Birleşmeden sonra da koalisyonun birinci partisi olmuştur. Liberal bir anlayışa sahip olan bu parti birleşme sonrasında gerçekleştirilen 27 Nisan 1993 seçimlerinde parlamentoda 122 üyelik kazanarak birinci parti oldu. el-Misak ve 22 Mayıs adlı iki periyodik yayın çıkarmaktadır. Yemen Islah Birliği: İslâmî anlayışa sahip olan bu partinin lideri Abdullah ibnu Huseyn el-Ahmer’dir. Özellikle üniversite gençliği ve kadınlar arasında etkili olan bu parti 27 Nisan 1993 seçimlerinde 63 üyelik kazanarak ikinci parti oldu. Arap Sosyalist Baas Partisi: Irak’ta hâkim olan Baas ideolojisini savunur. Lideri Kâsım Selâm’dır. Üye sayısı birkaç bini geçmezken, sahip olduğu dış destekten ve Irak - Yemen ilişkilerinden yararlanarak etkili bir konum kazanmıştır. el-Cemahir adlı bir yayın çıkarmaktadır. 

Tarihi: Yemen’e İslâm, Rasûlullah (s.a.s.)’ın sağlığında girmiştir. Rasûlullah (s.a.s.) Medine’de İslâm devletini kurduğunda Yemen İran nüfuzu altındaydı ve İranlılar o dönemlerde Bâzân adlı bir kişiyi Yemen valisi olarak tayin etmişlerdi. Aslen İranlı olan bu kişi Rasûlullah (s.a.s.)’ın davetiyle Müslüman olmuş ve İslâm devleti O’nu Yemen valiliğinde tutmuştur. Rasûlullah (s.a.s.), h. 9 yılında da Hz. Ali (r.a.)’yi halkını İslâm’a davet etmesi için Yemen’e gönderdi. Hz. Ali (r.a.)’nin daveti etkili oldu ve Yemen halkı kitleler halinde İslâm’a girdi. Rasûlullah (s.a.s.)’ın sağlığında Yemen’de Abhele el-Esved el-Ansi adlı bir kişi peygamberlik iddiasında bulundu ve kendi kabilesini etrafına toplamayı başardı. Etrafına topladığı insanlarla Yemen’in önemli bir kısmını işgal etti. Bu kişi daha sonra zorla kendine eş yaptığı Merzebâne adlı kadının bazı yakınlarıyla birlikte düzenlediği bir komplo sonucu öldürüldü. Yemen 820’ye kadar halife tarafından gönderilen valilerce yönetildi. 820’den sonraki Yemen tarihi biraz karışıktır. Neccahiler sırasıyla Abbasiler, Selçuklular ve Fatımiler’e tabi olarak Yemen’in bazı bölgelerinde 1159’a kadar hüküm sürdüler. Fatımiler’e tabi olan ve Şiiliği benimseyen Sulayhilerin saltanatı 1099’a kadar sürdü. 1099’da San’a ve çevresinde Hemdaniler yönetimi kuruldu. Sırasıyla Fatımiler’e, Selçuklular’a ve Eyyubiler’e tabi olan Hemdaniler yönetimi 1174’e kadar ayakta kaldı. Hemdanilerin çoğunluğu Zeydi, bazıları da İsmailiyye Şiasındandı. Harici olan Mehdilerin saltanatı 1174’e kadar sürdü. Mehdiler önce Fatımiler’e sonra Eyyubiler’e tabi oldular..

Osmanlı Hâkimiyeti: Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim Mısır’ı fethedip halife olunca, Yemen de Osmanlı topraklarına katıldı. 1545’de Taiz, 1547’de San’a fethedilerek, Yemen’de Osmanlı idaresi kuruldu. 1635’de Zeydi imamlar ayaklandı ve yönetimi ele geçirdiler. 19. yüzyılda, Arabistan yarımadasında İngiliz ve Fransız etkisinin artması üzerine, Osmanlı padişahları Yemen ile tekrar ilgilenmeye başladılar. Osmanlı kuvvetleri, 1872’de Sana’yı fethetti. Yemen’de 7. Ordu kuruldu. Ancak bu defa Zeydiler (İmam Yahya) İngilizler ile işbirliği yaparak, 1905’de. Sana’yı geri aldılar. Osmanlı yönetimi, Müşir Fevzi Paşa (Mareşal komutasında 45.000 kişilik bir orduyu, Yemen’e gönderdi. Osmanlı ordusu, çok çetin şartlarda çarpışarak ve büyük kayıplar vererek, Sana’yı tekrar geri aldıysa da, İmam Yahya kurtuldu. Zeydilerin ayaklanmaları devam etti ve 1918’de Mondros Ateşkes antlaşması gereğince, Yemen’deki Türk garnizonu, İngilizlere teslim olunca, İmam Yahya bağımsızlığını ilan etti.

Öldürülmesinden sonra saltanata oğlu Ahmed geçti. O’nun 18 Eylül 1962’de saltanattan çekilmesi üzerine yerine oğlu Seyfulislâm geçti. Seyfulislâm sadece dokuz gün tahtta kalabildi ve 27 Eylül 1962’de gerçekleştirilen darbeyle tahttan indirilerek cumhuriyet rejimi ilan edildi ve Abdüs Selâl cumhurbaşkanı yapıldı. Ancak bu olay ülkeyi bir iç savaşa soktu ve bu iç savaş İmam Seyful İslâm’ın 1967’de saltanattan tamamen feragat etmesine kadar sürdü. 5 Kasım 1967’de Kadı Abdurrahman İryani cumhurbaşkanı seçildi. O’nun yönetimi 1974 Haziran’ına kadar sürdü. Yerine İbrahim Hamdani geçti ve 6 Şubat 1978’e kadar görevde kaldı. 6 Şubat 1978’de Ali Abdullah Salih cumhurbaşkanlığına geçti. Güney Yemen 30 Kasım 1967’ye kadar İngiliz işgalinde kaldı. Bu tarihte bağımsızlığını elde eden Güney Yemen, Kuzey Yemen’den ayrı bir devlet oldu ve ilk cumhurbaşkanlığına Sa’bani getirildi. Sa’bani 22 Haziran 1969’da komünist bir darbeyle düşürüldü ve yetkilerini 5 kişilik bir başkanlık konseyi üstlendi. Arap dünyasının ilk komünist devleti olan Güney Yemen’in adı 30 Kasım 1970’de Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti olarak değiştirildi. Sâlim Rubai Ali de devlet başkanı oldu. Devlet başkanlığına 1978’de Ali Nasır Muhammed getirildi. Aynı yılın Aralık ayında Sosyalist Parti genel sekreteri Abdülfettah İsmail devlet başkan oldu. 1980’de Ali Nasır Muhammed yeniden devlet başkanı oldu. 12 Ocak 1986’da komünistler arasında bir silahlı çatışma çıktı ve Ali Nasır Muhammed’in taraftarları yenilgiye uğratıldı. Bu olaylardan sonra Haydar Ebu Bekir el-Attas devlet başkanı, Ali Sâlim el-Beyd’de iktidarı elinde tutan Sosyalist Parti’nin genel sekreteri oldu. İki Yemen Nisan 1990’da bir birleşme anlaşması imzaladı ve bu anlaşma uyarınca 22 Mayıs 1990’da birleşme gerçekleştirildi. Anlaşma 22 Kasım 1992’ye kadarki sürenin geçiş süresi olarak kabul edilmesini, bu sürenin bitiminde seçim yapılmasını ve geçiş dönemi sonrası idari mekanizmasının bu seçim sonuçlarına göre belirlenmesini öngörüyordu. Geçiş döneminde birleşik Yemen’in cumhurbaşkanı Kuzey Yemen cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih, cumhurbaşkanı yardımcısı Güney Yemen Sosyalist Parti lideri Ali Sâlim el-Beyd, başbakanı da Güney Yemen cumhurbaşkanı Haydar Ebu Bekir el-Attas olacaktı.Bu olayları izleyen ithamlar 20 Şubat 1994’te silahlı çatışmaya dönüştü ve Yemen yeni bir iç savaşın içine sürüklenmiş oldu. Güney Yemen tarafı 12 Mayıs 1994’te Kuzey’den ayrıldığını bildirerek bağımsızlığını ilan ettiyse de Kuzey Yemen yöneticileri bunu kabul etmeyerek isyancı Güney Yemen birliklerinin mevzilerine yönelik saldırılarını şiddetlendirdiler. Temmuz 1994 başlarında da Güney Yemen’in başkenti Aden’i ele geçirerek bütün Yemen’i yönetimleri altına aldılar.[3]

İç Problemleri: Yemen’in en önemli iç problemi gerçek anlamda birleşememenin ve birtakım kişisel ihtirasların yol açtığı iç savaştır.

Dış Problemleri: Yemen’in Körfez savaşında Irak’ın yanında yer alması bu savaşta ABD ile birlikte hareket eden Arap ülkeleri tarafından yalnız bırakılmasına yol açtı. Özellikle Suudi Arabistan yönetimi Yemen’e karşı açıkça cephe alarak topraklarında çalışan bir milyon Yemenliyi hiçbir tazminat ödemeden işten çıkarıp sınır dışı etti. Bu uygulama Yemen’i ekonomik yönden ciddî sıkıntılara soktu. Suudi Arabistan yönetimi bununla da yetinmeyerek Yemen’i Arap dünyasından tecrit etmek için birtakım siyasî girişimlerde bulundu. İki Yemen’in birleşmesini kendi açısından tehdit olarak gören Suudi Arabistan’ın bu ülkedeki iç savaşı körüklediği yolunda haberler yayıldı. Sosyalist Parti liderinin iç savaş öncesinde Suudi Arabistan’ı ve bazı Körfez ülkelerini ziyaret etmesi bu haberlerin asılsız olmadığını gösteriyordu.

Ülkede İslâmiyet: Yemen’de Müslümanların %55’ini Şiiliğin Ehl-i Sünnet’e en yakın mezhebi olan Zeydiyye mezhebi mensupları oluşturur. Zeydilerin kendilerine özel bir hiyerarşik sistemleri vardır. Onların da başlarında imamları olur. Ancak Zeydilerdeki imamlık sistemi Caferilerdekinden farklıdır. Zeydiler ayrıca Caferilerden farklı olarak Hz Ebu Bekir (r.a.) ve Hz. Ömer (r.a.)’in halifeliklerine karşı çıkmazlar. Onlar sadece Hz Osman (r.a.)’ın halifeliğine karşı çıkar ve Hz. Ömer (r.a.)’den sonra halifelik hakkının Hz Ali (r.a.)’de olduğunu ileri sürerler. Bunun yanı sıra Zeydiler Sünnîlerin yönetimine tabi olmaya karşı çıkmazlar. Yemen’de İslâm’ı devlete hâkim kılmaya çalışan hareketlerin başında Müslüman Kardeşler’in bu ülkedeki uzantısı sayabileceğimiz Yemen Islah Birliği gelmektedir. Bu hareket Eylül 1990’da siyasî parti sıfatı kazanmıştır.

Ekonomi: Yemen ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Tarım ürünlerinden elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %21’dir. Çalışan nüfusun %71,5’i tarım alanında iş görmektedir. Ürettiği tarım ürünlerinin başında tahıl, pamuk, hurma, muz, darı, kahve ve çeşitli meyve ve sebzeler gelir. Kuzey Yemen’de yılda ortalama 65 bin ton tuz üretilmektedir. Güney Yemen’de de petrol ve doğal gaz çıkarılmaktadır.

Para Birimi: Yemen Riyali.

Kişi Başına Düşen Millî Gelir: 585 USD[4].

Dış Ticaret:  İhraç ettiği ürünlerinin başında ham petrol, doğal gaz (bu ikisinin ihracattaki payı: %89), canlı hayvan, hurma, kahve ve çeşitli tarım ürünleri gelir. İthal ettiği malların başında da ulaşım araçları, makineler, savunma araçları, elektrikli ve elektronik araçlar ve bazı gıda maddeleri gelmektedir. Dış ticareti daha çok ABD, Japonya, Avrupa Birliği ülkeleri, Körfez ülkeleri ve Sudan’ladır.

Sanayi: Güney Yemen’de petrol tesisleri mevcuttur. Diğer sanayi kuruluşlarının başında gıda maddesi, meşrubat ve sigara üreten tesisler gelir. Bu tesisler tüm sanayi kuruluşlarının %52’sini oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra tekstil, giyim eşyası üretimi, deri işlemeciliği, ağaç işleri, mobilya, kimyasal madde, ilaç, toprak eşya, inşaat malzemeleri ve madeni eşya üretimi üzerine birçok orta ve küçük sanayi tesisi bulunmaktadır. Sanayi gelirlerinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %9’dur. Çalışan nüfusun %4,4’ü sanayi sektöründe iş görmektedir.

Enerji: Elektrik enerjisinin tamamı termik santrallerden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 145 kw/saattir.

Ulaşım: San’a ve Aden’dekiler uluslararası trafiğe açık olmak üzere tarifeli sefer yapılan 12 havaalanı mevcuttur. Hudeyde ve Aden’de ithalat ve ihracatta kullanılan birer büyük limanı vardır. Diğer sahil şehirlerinde de küçük limanlar bulunmaktadır. 51.500 km. karayoluna sahiptir. Bu ülkede ortalama 29 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.

Sağlık: Yemen’de 75 hastane, 3010 doktor, 150 diş doktoru, 6500 hemşire mevcuttur. 4160 kişiye bir doktor düşmektedir.

Eğitim: Yemen’de 8900 ilkokul, 1000 genel, 100 mesleki orta öğretim kurumu mevcuttur. Yemen’in biri San’a’da, diğeri Aden’de iki üniversitesi mevcuttur. Okuma yazma bilenlerin oranı %39’dur.

İdari Bölünüş: 17 ilden meydana gelir.

Yemen denince, aklımıza iki önemli olay gelir. Biri, Yemen illerinden çölleri aşarak Medine-i Münevvere’ye gelen, Peygamber (s.a.s.) aşkıyla yanıp tutuşan Allah (c.c.)’ın veli kullarından Veysel Karani… Diğeri ise, yakın tarihimizde binlerce Müslüman Türk evladının savaşırken şehid olduğu Yemen savaşları.[5]

Güney Yemen: İngiliz sömürgeciliği, bu ülkeden çok farklı bir toplum ortaya çıkarmıştır. Çünkü 1839’da Aden’in İngilizler tarafından işgal edilmesinden sonra, 23 tane şeyhliği içişlerinde bağımsız olmak şartıyla, bağımsızlığa kadar yönettiler.

Bağımsızlıktan sonra da, ülke yöneticileri Sovyet yanlısı bir tutum izlediler. Pamuk, hurma, muz, darı gibi ürünlerin yetiştirildiği Güney Yemen’de de, madencilik ve sanayi zayıftır.

İki Yemen’in Birleşmesi: Kuzey Yemen, Güney Yemen sınırına yakın Maribü’l-Cevf  bölgesinden 1987’de petrol çıkarmaya başladı ve iki yıl sonra günlük petrol üretimini 200.000 varile çıkardı. 18 Ağustos 1989’da petrol bölgesinde ortak arama yapmak için, Güney Yemen ile Kuzey Yemen anlaştılar. Bu antlaşma, birleşme için ilk adım oldu. 22 Mayıs 1990’da iki ülke, resmen birleşerek, Yemen Cumhuriyeti kuruldu.

Yemen’deki İç Savaş: Kızıldeniz Su Yolu’nun geçit noktasını oluşturan Babü’l-Mendeb Boğazı’nın kuzeybatı yakasında Müslüman Eritreliler, doğu yakasında ise Müslüman Yemen yerini alıyordu. Yemen’deki bu siyasal gelişmeler, eğer önlenemezse dünyanın en önemli suyolunun kontrolünün İslâm dünyasının eline geçmesi muhtemeldi. Süveyş kanalı yüzünden, Mısır’ın başına gelmedik kalmamıştı. Cebelitarık Boğazı’nın İspanya tarafındaki toprakların İngilizlerin, Fas tarafındaki toprakların ise İspanyolların kontrolünde olması, Fas’ın bu boğazdan hiçbir hak iddia edememesi gibi yaptırımlar, hep büyük Su Yolu’nun kontrol altında tutulmasıydı. Osmanlı’nın son dönemlerinden bu yana, İngiltere ve ABD, dünyanın kilit noktalarını ele geçirmişlerdi.

Yemen iç savaşında kullanılan silahların markalarına bakılınca, savaşın kimler tarafından yönlendirildiğini anlamak zor değil.  İslâm ülkeleri sustukça, Yemenliler de hâlâ kabile zihniyeti taşıdıkça, Yemen ikiye de bölünür, üçe de[6]

[1]    www.ticaret.gov.tr  (Aralık-2021 Erişimi)

[2]    www.oic-oci.org

[3]    www.enfal.de (Aralık-2021 Erişimi)

[4]    www.ticaret.gov.tr (Aalık-2021 Erişimi)

[5]   İslâm Dünyası, R. Özey.

[6]   İslâm Dünyası, R. Özey.