BAĞIMSIZ İSLAM DEVLETLERİ

Somali

Resmi Adı: Somali Demokratik Cumhuriyeti (SO)

Başkenti   : Mogadişu

Önemli Şehirleri: Hergeisa, Burao, Kismayo, Berbera, Marka. Bini Bassasso.

Yüzölçümü: 637.657 km2

Nüfusu       : 15.500.000 (2021)[1]  Nüfusun %25’i şehirlerde yaşamaktadır.

Etnik yapı: Somali halkının tamamı Somalililerden oluşur. Sömürge dönemlerinde yerleştirilen Avrupalı azınlıkların oranı oldukça düşüktür. Somali sınırları içinde yaşayanların yanı sıra Etyopya, Kenya, Cibuti, Güney Yemen ve Suudi Arabistan başta olmak üzere değişik Arap ülkelerinde yaşayan Somalililer de vardır. Somalililerin hepsi Sünnî Müslümandır.

Dil: Resmî dil Somalice ve Arapça’dır. İngilizce ve İtalyanca da resmiyette geçerlidir. .

Din: Resmî din de İslâm’dır. Somali halkının tamamına yakını Sünnî Müslümandır.

Coğrafi Durumu: Doğu Afrika ülkelerinden olan ve Afrika boynuzu adı verilen bölgede bulunan Somali, kuzeybatıdan Cibuti, kuzeyden Aden körfezi, doğudan ve güneyden Hint Okyanusu, batıdan Etyopya, güney-batıdan da Kenya ile çevrilidir. En önemli akarsuları Vebi Şabella ve Vebi Cuba ırmaklarıdır. Bu iki ırmak Yemame adlı şehirde birleşerek Hint Okyanusu’na dökülmektedir. Topraklarının %2’si tarım alanı, %45’i otlak, %14’ü de orman ve çalılıktır. Kuzey kesim daha çok dağlarla ve tepelerle kaplıdır. Ülkede genellikle kurak ve sıcak bir iklim hâkimdir. Başkent Mogadişu’da yıllık sıcaklık ortalaması 30.2 derece, yıllık yağış ortalaması 402 mm.’dir.

Yönetim: Sıkça yaşanan darbeler nedeniyle ülkede belli bir siyasî otorite oluşturulamadı.

Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar: BM, İİT, Arap Devletleri Birliği, Afrika Birliği Örgütü, Afrika Antiller ve Pasifik Sözleşmesi, IMF, İslâm Kalkınma Bankasına üyedir.

Siyasi Partiler: Ülkede siyasî bir otorite oluşmadığından resmî statüye sahip siyasî partiler de kurulamamıştır.

İdari Bölünüş: 16 il 78 ilçeden meydana gelir.

Tarihi: Somali İslâm’la hicretten önce tanışmıştır. O dönemde bugünkü Somali toprakları adaletiyle ünlü Habeşistan kralı Necaşî’nin yönetimi altındaydı. Mekke’de müşriklerin zulmünden kaçarak Rasûlullah (s.a.s.)’ın tavsiyesiyle Habeşistan’a hicret eden Müslümanlar da ilk olarak bugünkü Somali topraklarında bulunan Zeyla şehrine gitmişlerdi. Somalililer de İslâm’ı onların vasıtasıyla tanıdılar ve çok çabuk kabullendiler. Bu yüzden İslâm Somali halkı arasında hızlı bir şekilde yayıldı. Daha sonra Rasûlullah (s.a.s.)’ın İslâm’ı tebliğ etmeleri için Yemen’e gönderdiği Müslüman davetçiler oradan Somali’ye de geçtiler ve Somali’de de tebliğ çalışmalarında bulundular. Bu çalışmaların Somali halkı üzerinde büyük etkisi oldu ve daha birinci hicri yüzyılın yarısına gelinmeden bütün Somaliler Müslüman oldular. Somali uzun bir süre Habeşistan krallığının yönetiminde kaldı. Sonraki dönemlerde değişik krallıklar ülkeye hükmetti. 14. yüzyıl sonlarından itibaren Somali, Osmanlı devleti’ne bağlı topraklardan sayılmaya başladı. Batılı sömürgecilerin Somali’ye saldırıları 19. yüzyılın ortalarından sonra başladı. 1884’te İngiltere Kuzey Somali’yi ele geçirdi. 1887’de de İtalyanlar Güney Somali’nin bir bölümünü ele geçirdiler. İtalyanlar 1927’ye kadar Güney Somali’nin kalan kısımlarını da işgal ettiler. Müslüman lider Mevla Muhammed bin Abdullah 1901’de başlattığı hareketle İngilizlerin işgal ettiği bölgeyi geri aldı. İngiliz Somalisi’nin bağımsız olmasıyla birlikte iki Somali birleşerek bağımsız Somali Cumhuriyeti’ni kurdular. Kurulan bu cumhuriyetin ilk cumhurbaşkanlığına Aden Abdullah getirildi. Sosyalist anlayış sahibi Tümgeneral Muhammed Siyad Berri 21 Nisan 1969 tarihinde gerçekleştirdiği askeri darbeyle yönetimi ele aldı ve sivil cumhurbaşkanı Şermarke’yi de öldürdü. Siyad Berri, yönetimi ele alır almaz parlamentoyu dağıttı, siyasî partileri kapattı ve anayasayı yürürlükten kaldırdı. Berri, ülkede sosyalist bir yapı oluşturma çabalarına girdi. Bu amaçla bankaları ve çeşitli ekonomik kuruluşları devletleştirdi. Bu arada kendisinin benimsediği bilimsel sosyalizmin en büyük düşmanı olduğunu ileri sürdüğü İslâm’a karşı da savaş açtı. Halkın Somali diliyle yazılmış İslâmî eserlerle bağını koparmak amacıyla Arap harfleriyle yazılan Somaliceyi latin harfleriyle yazdırtmaya başladı. Uygulamalarına karşı çıkan çok sayıda ilim adamını idam ettirdi. Somali’deki açlığı bir fırsat olarak değerlendiren Hıristiyan yardım kuruluşları da ülkeye girerek yoğun misyonerlik faaliyetlerinde bulundular. Hıristiyan yardım teşkilatları hem ülke içinde yardım dağıtımı ile birlikte Hıristiyanlık propagandası yapıyor hem de Somalili çocuklardan seçtiklerini Avrupa’daki kilise teşkilatlarına gönderiyorlardı. BM Güvenlik Konseyi de, 4 Aralık 1992 tarihinde çıkardığı kararla, Somali’ye ABD komutasında bir askerî harekatta bulunulması teklifini onayladı ve ardından ‘umut operasyonu’ adı verilen askerî operasyon başlatıldı. Ancak gelişmeler operasyonun amacının Somali halkını kurtarmak değil, ABD’nin Afrika boynuzu üzerindeki çıkarlarını korumak amacıyla Somali’yi bir askerî üs haline getirmek olduğunu ortaya çıkardı.[2]

Dış problemleri: Somali’nin en önemli dış problemi Ogaden meselesidir. Ogaden çoğunlukla Somali asıllı Müslümanların yaşadığı bir bölge. Somali içlerine bir burun gibi uzanan bu bölgenin önemli bir kısmı, İngiliz işgalcilerin bölgeden çekilmeye başlamalarından sonra, Habeşistan’la İngiltere arasında 1954’te imzalanan bir anlaşma gereğince Habeşistan’a bırakıldı. İngilizlerin bu bölgeyi adı daha sonra Etyopya olarak değişen Habeşistan’a bırakmaktaki amaçları Somali’yle bu ülke arasında sürekli devam edecek anlaşmazlığa yol açacak bir problem ortaya çıkarmaktı. İngilizlerin istediği gerçekleşmiş ve Ogaden konusu Somali’yle Habeşistan (Etyopya) arasında sürekli bir problem vesilesi olmuştur. Bu mesele 1977 - 78’de iki ülke arasında bir savaşa da yol açtı. Savaşta Sovyetler Birliği’nin Etyopya’yı desteklemesi Somali’nin savaşı kaybetmesine sebep oldu. Somali yönetimi Sovyetler Birliği’yle ilişkilerini düzeltmek amacıyla 4 Nisan 1988’de Etyopya’yla bir anlaşma imzalayarak Ogaden bölgesi üzerinde Etyopya’nın hâkimiyetini resmen tanıdı. Ancak bu anlaşma meseleyi temelden çözmüş değildir. Ogadenli Müslümanları temsil eden Ogaden Kurtuluş Cephesi mücadelesini sürdürmektedir.

İç problemleri: Somali’nin en önemli iç problemi diktatör Siyad Berri’nin yönetimden uzaklaştırılmasından sonra ortaya çıkan siyasî istikrarsızlık ve iç çatışmadır. Bunda ülkedeki kabile yapısının da etkisi olmaktadır. Aslında kabilecilik anlayışına dayanan bu iktidar kavgasının asıl sebebi geçmişte uygulanan cahilleştirme politikasıyla halkın önemli bir kısmının İslâmî bilgi ve şuurdan mahrum bırakılmasıdır. Siyad Berri döneminden sonra ortaya çıkan iç savaşın bir cephesinde Haviye kabilesinden olan ve Berri’nin ülkeyi terk etmesinden sonra geçici devlet başkanı ilan edilen Ali Mehdi Muhammed’in taraftarları, diğer cephesinde Habar kabilesinden Muhammed Farah Aydid’in liderliğindeki Somali Milli Birliği bulunmaktadır. Somali’ye BM güçlerinin girmesinden sonra bu gruplar kendi aralarındaki savaşa kısmen ara vererek dış güçlere karşı mücadele etmeye başladılar. BM güçleri karşısında en etkili olan grup da Aydid’in grubu oldu. Ancak 1994 Mart’ında dış güçler tamamen çekildiyse de içerdeki iktidar meselesi kesin bir çözüme kavuşturulamadı. Ülkedeki iç savaş ve iktidar kavgası 1 milyondan fazla Somalilinin komşu ülkelere sığınmasına sebep oldu.

Ülkede İslâmiyet: Somalililer İslâm’ın daha Medine’ye girmeden önce kendi ülkelerine girmiş olmasından dolayı kıvanç duyarlar. Somali halkı asırlar boyunca İslâmî kimliğini korudu. Geleneğe göre her ailede, ailenin diğer fertlerine İslâm’ı öğretebilecek iyi yetişmiş ve Kur’an-ı Kerim’i ezbere bilen bir kişinin bulunması gerekirdi. Afrika’nın Avrupa ülkeleri tarafından sömürgeleştirildiği dönemde İngiltere ile İtalya arasında paylaşılan Somali’de yürütülen misyonerlik çalışmaları ile de bu ülke halkının İslâmî kimliği değiştirilemedi. Ancak sömürgecilerin baskıları İslâmî eğitim çalışmalarının zayıflamasına yol açtı ve yukarıda sözünü ettiğimiz geleneğin sürdürülmesini engelledi. Somali’nin 1960’da bağımsızlığına kavuşmasından sonra ülkede yönetimi ele alanlar liberal anlayışı benimsediklerinden İslâmî çalışmalara her hangi bir katkıları olmadı. 21 Ekim 1969 tarihinde gerçekleştirdiği darbeyle Somali’nin yönetimini ele alan Muhammed Siyad Berri bütün İslâmî çalışmaların önüne engel koydu. Berri’nin bütün baskılarına rağmen ilim adamlarının gayri İslâmî uygulamalara karşı mücadeleleri durmadı. İlim adamları 14 Temmuz 1989 tarihinde verdikleri ültimatomda yönetimi İslâm aleyhtarı uygulamalarına son vermeye çağırdılar. İlim adamlarının, diktatör Siyad Berri’nin Somali’den İslâm’ın izlerini silmeyi amaçlayan uygulamalarına karşı direnişlerinin yanı sıra İslâm’ı devlete hâkim kılmayı ve Somali halkının İslâmî kimliğini korumayı amaçlayan birtakım cemaatler de oluşturuldu. Bunların içinde en köklü olanı Müslüman Kardeşler cemaatiydi. Ayrıca selefi anlayışa sahip Sünnet Cemaati ile Magam İslâm da bu ülkede halen varlığını sürdüren İslâmî cemaatlerin önemlileri arasındadır. Bugün Somali’deki İslâmî Hareketin başını İslâmî Birlik Partisi çekmektedir. İslâmî Birlik Partisi kuruluşunu 1985 yılında gerçekleştirdi. Ancak diktatör Siyad Berri’nin baskı uygulamaları dolayısıyla diğer İslâmî cemaatler gibi çalışmalarını oldukça zor şartlar altında ve gizli olarak yürütüyordu. İslâmî Birlik Partisi 29 Kasım 1991 tarihinde Cibuti’de bir kongre gerçekleştirerek Somali’de verdikleri mücadeleyle bu ülkeye yeniden İslâm’ı hâkim kılmayı amaçladıklarını dünyaya duyurdu. Ülkedeki diğer siyasî grupların iktidar mücadeleleri genellikle kabileci anlayışa dayanırken İslâmî Birlik Partisi Somali’nin birlik ve bütünlüğünü savunduğunu, kabileci anlayışla Somali Müslümanlarının parçalanmasına karşı olduğunu bildirdi. Batıcı liberal anlayışa sahip kabileci grupların diktatör Siyad Berri’ye karşı silahlı mücadele başlatmalarının oluşturduğu şartlar dolayısıyla İslâmî Birlik Partisi de bazı silahlı eğitim kampları kurmak zorunda kaldı. 1991’in Ocak ayında diktatör Siyad Berri’nin yönetimden uzaklaştırılması ile ülkenin iki büyük kabilesine mensup Ali Muhammed Mehdi ile Farah Aydid arasında çıkan iktidar kavgası İslâmî Birlik Partisi’ni de etkiledi. Aralık 1991’de Farah Aydid’in kuvvetleri ile İslâmî Birlik Partisi mensupları arasında Mereke’de çıkan çatışmada çok sayıda ölen oldu. Bu olaydan sonra İslâmî Birlik Partisi askeri gücünü daha da artırmak için çeşitli faaliyetler içerisine girdi. İslâmî Birlik Partisi’nin en güçlü olduğu yer üç milyon kişiyi yani Somali halkının yarısına yakın bir kısmını barındıran Ogaden bölgesidir. Silahlı güçleri de çoğunlukla bu bölgede bulunmaktadır. Ancak ülkenin diğer bölgelerinde de destekçileri ve silahlı güçleri mevcuttur. Başkent Mogadişu’nun bazı önemli merkezleri de Amerikan işgal kuvvetlerinin Somali’ye girmesinden önce İslâmî Birlik Partisi’nin eline geçmişti. Amerika’yı Somali’ye işgal kuvvetleri göndermeye yönelten sebeplerin arasında İslâmî Birlik Partisi’nin gerçekleştirdiği başarıların da olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle bu partinin Sudan yönetimiyle işbirliği yaparak İslâmî yardım kuruluşlarının Somali’deki açlık felaketini durdurmak amacıyla Sudan üzerinden göndermeye başladıkları yardımların dağıtımında rol alması ABD’ni ve batılı güçleri endişeye soktu. Çeşitli kaynaklarda İslâmî Birlik Partisi’nin çeşitli Doğu Afrika ülkelerinde mücadele eden İslâmî cemaatlerle ve Sudan yönetimiyle doğrudan ilişkileri olduğuna dikkat çekilmektedir. İslâmî Birlik Partisi’nin siyasi lideri Ali Hivar Samiye’dir. Resmî sözcülüğünü Mahmud Osman yapmaktadır. Askerî operasyonlar sorumlusunun adı da Hasan Dahir Uveys’tir. Somali’deki diğer İslâmî cemaatler genellikle silahlı mücadeleden uzak durarak tebliğ çalışmalarına ağırlık vermektedirler.[3]

Ekonomi: Somali ekonomisi daha çok göçebe hayvancılığa ve tarıma dayanır. Tarım ürünlerinden ve hayvancılıktan elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %65’tir. Çalışan nüfusun %72’si bu sektörlerde iş görmektedir. Topraklarının sadece %2’si tarıma elverişli olan Somali’de en çok tahıl, darı, mısır, muz, pamuk, şeker kamışı ve çeşitli meyve ve sebzeler üretilmektedir. Uzun bir deniz sahiline sahip olması itibariyle Somali balıkçılığa da elverişlidir. Ancak balıkçılık yeterince gelişmemiştir. Somali’de belli bir miktar orman ürünleri de elde edilmektedir.

Para Birimi: Somali şilini (SoSh)

Kişi başına düşen milli gelir: 347 USD[4] .

Dış ticaret: İhraç ettiği ürünler canlı hayvan, çeşitli tarım ürünleri ve deridir. İthal ettiği malların başında gıda maddeleri, petrol ürünleri, makineler, ulaşım araçları ve yedek parçalarıyla kimyasal maddeler gelir. Dış ticareti en çok Suudi Arabistan, İtalya, ABD ve İngiltere iledir.

Sanayisi: Sanayi oldukça geridir. Bir petrol rafinerisi vardır. Bunun dışında göze gelir sanayi kuruluşlarının başında besin maddesi üreten ve sayıları çok fazla olmayan fabrikalar gelmektedir. Ayrıca az sayıda dokuma ve konfeksiyon atölyesi ile plastik eşya, madeni eşya, inşaat malzemesi, boya, sabun vs. üreten küçük çaplı tesisleri bulunmaktadır. Sanayi gelirlerinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %4’tür. Çalışan nüfusun yaklaşık %4’ü sanayi sektöründe iş görmektedir.

Enerji: Elektrik enerjisinin tamamı termik santrallerden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 12 kw/saattir.

Ulaşım: Başkent Mogadişu’da uluslararası trafiğe açık küçük bir havaalanı bulunmaktadır. Bundan başka 4 büyük şehrinde de iç ulaşımda kullanılan havaalanı bulunmaktadır. Yine başkentte ilkel usullerle yükleme boşaltma yapılan ve büyük gemilerin yanaşamadığı bir liman mevcuttur. Berbera başta olmak üzere daha başka sahil şehirlerinde de limanlar vardır. Somali’nin 2800 km’si asfaltlanmış olmak üzere 21.300 km karayolu vardır. Bu ülkede ortalama 234 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.

Eğitim: Somali’de 1200 kadar ilkokul, 85 genel ortaöğretim kurumu, 25 mesleki ortaöğretim kurumu bulunmaktadır. İlkokul çağındaki çocukların %11’i, ortaokul çağındaki çocukların ise %4’ü bu öğretimden yararlanabilmektedir. Somali’nin sadece bir üniversitesi vardır. Bunun yanı sıra 5 yüksek okulu, 3 araştırma enstitüsü mevcuttur. Bu ülkede üniversite çağındaki öğrencilerden üniversiteye kayıt yaptıranların oranı yaklaşık %3’tür. Okuma yazma bilenlerin oranı da %55’tir. Okuma yazma bilenlerin oranının yüksek olmasında gayri resmi geleneksel eğitimin etkisi vardır.

Sağlık: Somali’de yaklaşık 550 doktor mevcuttur ve ortalama 12.750 kişiye bir doktor düşmektedir. Açlık, sefalet, yokluk, hastalık ve toplu ölümler…

[1]   www.ticaret.gov.tr  (Kasım-2021 Erişimi)

[2]   İslâm Ansiklopedisi, TDV.

[3]   www.enfal.de (Kasım-2021 Erişimi)

[4]   www.ticaret.gov.tr  (Kasım-2021 Erişimi)