BAĞIMSIZ İSLAM DEVLETLERİ

Moritanya

Resmî Adı: Moritanya İslâm Cumhuriyeti

Başkenti   : Novakşot

Önemli Şehirleri: 12 bölge ve 1 başkent; Adrar, Assaba, Brakna, Dakhlet Nouadhibou, Gorgol, Guidimaka, Hodh Ech Chargui, Hodh El Gharbi, Inchiri, Nouakchott, Tagant, Tiris Zemmour, Trarza
Yüzölçümü: 1.030.700 km2.

Nüfusu       :  4.200.000 (2021)[1].  Nüfusun %39’u şehirlerde yaşamaktadır.

Ortalama İnsan Ömrü: 51 Yıl

Etnik Yapı: Moritanya halkının %80’ini Arap - Berberi asıldan gelen Morlar (Moritanyalılar) oluşturur. Morlar Fas, Senegal, Mali ve Gambiya’ya da yayılmışlardır. Morlar genelde beyaz tenlidirler. Ancak aralarında esmer ve siyah tenli olanlar da vardır. Morların hepsi Müslüman’dır. İkinci etnik grup %12’lik bir orana sahip olan Tukulorlardır.

Dil: Resmî dil Arapça’dır. Fransızca ikinci resmi dil olarak kullanılmaktadır.

Din: Resmî din İslâm’dır. Halkın tamamı Sünnî Müslüman’dır. Büyük çoğunluk Malikîdir.

Coğrafî Durumu: Kuzeybatı Afrika ülkelerinden olan Moritanya, kuzeyden Cezayir, doğudan Mali, güneyden Senegal, batıdan Atlas Okyanusu’yla çevrilidir. En önemli akarsuyu sadece bir kısmı Moritanya topraklarında olan Senegal ırmağıdır. Moritanya topraklarının %0.2’si tarım alanı, %38’i otlak, %14’ü bozkırdır. Topraklarının önemli bir kısmını Büyük Sahra’nın devamı olan çöller oluşturmaktadır. Moritanya sıcak bir ülkedir. Güneyde tarıma elverişli küçük bir alanın dışında kalan toprakları genellikle kuraktır. Güney bölgesi yağmurlu geçer. Ülke genelinde gündüzler sıcak, geceler oldukça soğuk geçer. Atlas Okyanusu kıyısında bulunan başkent Novakşot’ta yıllık sıcaklık ortalaması 26.5 derece, yıllık yağış ortalaması 44 mm’dir.

Yönetim Şekli: Çok partili demokratik bir cumhuriyet rejimi hâkimdir. Ülke 21 Temmuz 1991’de yürürlüğe girmiş olan bir anayasayla yönetilmektedir. Devlet başkanı aynı zamanda hükümetin başkanıdır ve hükümet üyeleri devlet başkanı tarafından belirlenir. Ülkede iki meclisli bir parlamenter sistem hâkimdir. Birinci meclis 56, ikinci meclis 79 üyeden meydana gelmektedir. Devletin resmi adı İslâm Cumhuriyeti olmakla birlikte İslâm kanunları tam anlamıyla uygulanmamaktadır. İslâm kanunlarının özel hallerle ilgili olanları uygulanmaktadır.

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar: BM, İİT[2] (İslâm İşbirliği Teşkilatı), Afrika Birliği Örgütü, Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu, Afrika Antiller ve Pasifik Sözleşmesi, Arap Devletleri Birliği, IMF, İslâm Kalkınma Bankası.

Siyasî Partiler: Sosyal Demokrat Cumhuriyetçi Parti: Cumhurbaşkanı Muaviye Veled et-Tayi’in partisidir. İktidarı elinde tutmaktadır. Demokratik Güçler Birliği, Demokrasi İçin Birlik Partisi, Demokrasi ve Birlik İçin Toplanma Partisi. Hükümet İslâmî amaçlı bir siyasî parti kurulmasına izin vermemektedir.

Tarihi: Arap - Berberi kavgasından yararlanan Fransız sömürgeciler 1920’de Moritanya’nın tamamını işgal ettiler. İşgalden sonra Moritanya, sekiz eyaletten oluşan Fransız Batı Afrika’sının bir eyaleti oldu. Fransızlar Moritanya’yı işgal ettikten sonra ülkenin her tarafına yaydıkları misyonerler vasıtasıyla geniş çaplı bir Hıristiyanlaştırma çalışması başlattılar. Ancak dinlerine son derece bağlı olan Moritanya Müslümanları arasında Fransızların saldığı Hıristiyan misyonerler hiçbir başarı elde edemediler. Moritanya halkı işgal yönetimine karşı sürekli mücadele etmiştir. Bu mücadelede bazı tarikat şeyhlerinin ve din âlimlerinin önemli etkinlikleri oldu. Bağımsızlık mücadelesi 1958’de oldukça etkili duruma geldi. Fransa yönetimi, 5. Fransız Cumhuriyet Anayasası’nı kesinlikle reddeden Moritanya’ya Fransız Milletler Birliği içinde bağımsız bir üye statüsü verdi. 22 Mart 1959’da Moritanya İslâm Cumhuriyeti için bir anayasa meclisi oluşturuldu. Arkasından 17 Mayıs 1959’da ülkede ilk genel seçimler yapıldı ve seçimleri Moritanya Birlik Partisi kazandı ve bu partinin genel başkanı Muhtar Veled Dâde devlet başkanlığına seçildi. 28 Kasım 1960’ta tam bağımsızlık ilan edildi. Tam bağımsızlığın ilanından sonra Ağustos 1961’de gerçekleştirilen seçimlerde Muhtar Veled Dâde yeniden devlet başkanlığına seçildi. Aynı yıl Moritanya BM üyeliğine de kabul edildi. En son Ağustos 1979’da Albay Muhammed Huna Veled Haydalla başbakanlığa getirildi. Bu kişi Temmuz 1980’de devlet başkanı oldu. Albay Haydalla yönetimine 10 Aralık 1984’te Albay Muaviye Veled Seyyid Ahmed et-Tayi’ tarafından gerçekleştirilen askeri darbeyle son verildi. et-Tayi daha sonra genelkurmay başkanlığı görevini de üstlendi. Moritanya, 10 Aralık 1984’ten buyana Muaviye Veled et-Tayi tarafından yönetilmektedir. et-Tayi’ 6 Mart 1992’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oyların %62.65’ini alarak yeniden bu göreve seçildi.

İç Problemleri: Moritanya’nın dışarıda başını ağrıtan zenci kavmiyetçiliği içeride de huzurunu bozmaktadır. Moritanya halkının %20’si zencidir. Bunlar da Tukulorlar (Takarirler), Fulbeler ve Soninkelerdir. Sömürge dönemi öncesinde siyahlarla beyazlar iman kardeşliğinin verdiği duyguyla kaynaşmış ve barış içinde yaşıyorlardı. Ancak sömürgecilerin cahilleştirme politikaları dolayısıyla dinlerini unutarak ülkelerini yıllarca işgal altında tutan sömürgecilerin empoze ettiği kavmiyetçi anlayışlara kapılan bazı kesimler deri renkleri kendilerininki gibi olmayanlara karşı çıkmaya başladılar ve onlarla iktidar kavgası içine girdiler. Ekim 1987’de, Moritanya’yı Arap Birliği’nden çıkararak tamamen Fransızların empoze ettiği fikirlere göre şekillenecek bir zenci devleti haline getirmek isteyen Afrika Özgürlük Cephesi adlı bir örgüt yönetime el koyma teşebbüsünde bulundu. Ancak başarılı olamadı. Buna rağmen özellikle Fransız misyoner örgütlerinin tahrik ettiği ve beslediği bu gruplar iktidar mücadelesini ve zenci kavmiyetçiliğini yayma çabalarını sürdürmektedirler. Afrika Özgürlük Cephesi adlı örgütün merkezi, zenci kavmiyetçiliğini ulusal bir politika olarak benimsemiş olan ve Fransa’nın bölgedeki çıkarlarının bekçiliğini yapan Senegal’in başkenti Dakar’dadır. Adı geçen cephe Moritanya’daki siyahların beyaz Araplar tarafından mağdur edildiklerini ve kendilerine zulmedildiğini ileri sürmektedir. Cephenin bazı militanları Moritanya’nın başkenti Novakşot’ta bazı saldırı ve bombalama eylemleri de gerçekleştirdiler. Afrika Özgürlük Cephesi’nin Dakar’daki Fransız büyükelçiliğiyle ve Fildişi Sahili’ndeki İsrail büyükelçiliğiyle yakın ilişki içinde olduğu ve buralardan maddi destek aldığı bilinmektedir. 1990 ve 1991’de zenci kavmiyetçilerinin kışkırtmaları sonucu çıkan gösteri ve olaylarda çok sayıda ölen oldu. Moritanya’nın bir diğer iç problemi Batı Sahra meselesidir. Büyük bir kısmı Fas sınırları içinde olan Batı Sahra’nın az bir kısmı da Moritanya’ya bağlıdır. Geçmişte İspanya işgaline karşı mücadele eden ancak İspanyolların çekilmesinden sonra Batı Sahra’nın ayrı bir devlet olması için savaşan Polisaryo Cephesi hem Fas hem de Moritanya için bir problem teşkil etmektedir. Polisaryo Cephesi bugün Fransa ve İspanya başta olmak üzere birçok batılı ülke tarafından desteklenmektedir. Polisaryo Cephesi’ne karşı ordusunu güçlendirme ve modernleştirme ihtiyacı duyan Moritanya bu yüzden önemli ekonomik sıkıntılara girmiştir.

Dış Problemleri: Moritanya güney komşusu Senegal’in Fransa güdümlü ırkçı politikası dolayısıyla bu ülkeyle anlaşmazlık içindedir. Senegal’de bugün hâlâ çok sayıda Moritanyalı yaşamaktadır. Moritanyalılar geçmişte Senegal’e İslâm’ı götürmüşlerdi. Bundan dolayı Senegalliler tarafından saygı görüyorlardı. Fransız Misyonerler Senegallileri, Moritanyalıların geçmişte Senegal’i sömürdüklerine inandırdılar. Bu inanç zamanla yayıldı ve Mayıs 1989 ortalarında Senegal’in başkenti Dakar’da, Fransız asıllı Jean Goulan’ın tahrikleriyle geniş çaplı olaylar oldu. Olaylarda Senegalli siyahlar Moritanyalı beyazların işyerlerine ve evlerine saldırarak yağmaladılar.

Ülkede İslâmiyet: Moritanya’da İslâmî hareket etkili ve güçlüdür. İslâmî mücadeleyi yürüten iki ana cemaat bulunmaktadır: Müslüman Kardeşler ve İslâmî Yöneliş. İslâmî Yöneliş cemaati 1991’de siyasî partiler kanununun çıkmasından sonra ‘Ümmet Partisi’ adında bir siyasî parti kurmak için dilekçe verdi. Ancak yönetim izin vermedi. Ümmet Partisi gayr-i resmî olarak çalışmalarını sürdürüyor. Partinin kurucu genel başkanı Muhammed Emin İbnu’l-Hasen resmî kuruluş izni alıncaya kadar çalışmaya devam edeceklerini bildirdi.

    İslâmî cemaatler faaliyetlerini çeşitli dernekler, cemiyetler ve eğitim kurumları vasıtasıyla yürütüyorlar. Bu amaçla kurulan kuruluşlardan biri İslâmî Kültür Cemiyeti. Bu cemiyet ülkenin değişik yerleşim merkezlerinde gençlerin ve çocukların eğitimi için birçok merkez açmış. Adı geçen kuruluşu gençlere yönelik bazı kulüplerini ve eğitim merkezlerini kapatmaya zorladı. Moritanya’da İslâmî kültürel ve ilmi çalışmalar yürütmek üzere de Uluslararası İslâm Düşüncesi Enstitüsü adlı bir kuruluş kurulmuş. Bu enstitü siyasî tartışmalara girmeden güncel İslâmî meselelerle ilgili konferanslar, sempozyumlar düzenliyor, ilmi araştırmalar yaptırarak yayınlıyor ve çeşitli eğitim çalışmaları düzenliyor. Hayır çalışmalarını düzenlemek için de Uluslararası İslâmî Yardım Konseyi kurulmuş. İslâmî hareket ülkede İslâm kanunlarının eksiksiz uygulanmasını istiyor ve bunun için etkili mücadele veriyor. Cumhurbaşkanı Muaviye Veled et-Tayi Temmuz 1980’de İslâm kanunlarını uygulamaya koyacağı sözü verdiği halde bu sözünü yerine getirmedi. Bu yüzden İslâmî hareket mensupları cumhurbaşkanını ağır bir dille eleştirdiler. Hükümetin İslâmî amaçlı siyasî partilerin kurulmasına izin vermemesi de İslâmî hareketle yönetim arasında sürekli bir söz düellosunun yaşanmasına sebep oluyor. Hükümetin İslâmî cemaatlerin siyasî faaliyetler içine girmelerini engellemesinin sebebi onların arkasında basite alınamayacak bir desteğin olduğunu görmesi. Çünkü daha siyasî partiler kanununun çıkmasından önce Aralık 1990’da gerçekleştirilen yerel seçimlerde İslâmî Yöneliş listesinden seçime giren adaylar oyların %57.6’sını almışlardı.

    İslâmî hareketin gittikçe daha da güçlendiğini gören hükümet bu hareket üstündeki baskılarını artırıyor. Moritanya üzerinde siyasî ve ekonomik çıkarları olan Fransa’nın da bu baskı uygulamasında önemli etkisi ve rolü var. Zaman zaman bazı uluslararası istihbarat örgütlerinin adamları tarafından düzenlenen provokasyonlar da İslâmî hareket aleyhine değerlendiriliyor. Moritanya’da tasavvufi tarikatlar da yaygın. Ancak bu ülkede tasavvufi tarikatların çoğunda sömürge döneminde uygulanan cahilleştirme politikasının izleri var ve bu tarikatlara giren insanlar İslâmî yönden kendilerini yetiştirmek yerine, şeyhlerinin evlerini tavaf etmek vs. gibi** İslâm’la ilgisi olmayan hurafelerle oyalanıyorlar. Şeyh Ma’a’l-Ayneyn’in Moritanya’da İslâm ruhunun canlı tutulmasında önemli etkisi olmuştur. Ma’a’l-Ayneyn çok sayıda ilmi eser de yazmıştır.

Ekonomi: Halkın büyük çoğunluğu hayvancılıkla geçinmektedir. Dolayısıyla ülke ekonomisi de büyük ölçüde hayvancılığa dayanır. En çok yetiştirilen hayvan da koyundur. Tarım sadece Senegal ırmağı kıyısındaki dar bir alanda ve kuzeydoğuya yayılmış vadilerde yapılmaktadır. En çok üretilen tarım ürünleri hurma, darı, tahıl, pirinç, yer fıstığı ve çeşitli sebzelerdir. Tarım ve hayvancılığın gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %32 civarındadır. Balıkçılık da bu ülkede önemli bir gelir kaynağıdır. Tarım, hayvancılık ve balıkçılık sektöründe çalışanların oranı yaklaşık %75’tir. Moritanya başta demir ve bakır olmak üzere çeşitli yer altı kaynaklarına sahiptir. Demir ve bakır cevherleri ihraç edilmekte ve ülke ekonomisine önemli katkıda bulunmaktadır. Maden cevherleri ihracatından yılda ortalama 180 milyon dolar civarında bir döviz geliri sağlanmaktadır.

Para birimi: Moritanya Ugiyası.

Kişi Başına Düşen Millî Gelir: 2.179 USD. (2021)[3]

Dış Ticaret: İhraç ettiği ürünlerin başında balık ve balık ürünleri, demir ve bakır cevheri gelir. İthal ettiği malların başta gelenleri ulaşım araçları ve yedek parçaları, makineler, elektrikli araçlar, ilaç, kimyasal maddeler, gıda maddeleri ve petrol ürünleridir. Dış ticareti daha çok İspanya, Fransa ve Japonya iledir.

Sanayi: En önemli sanayi kuruluşları maden tesisleridir. Moritanya’nın Atlas Okyanusu’na bakan kıyısının Batı Sahra sınırına ulaştığı yerde bulunan Nawadhibu şehrinde Cezayir’den alınan ham petrolün işlendiği bir petrol rafinerisi, bir çelik fabrikası ve bir de şeker fabrikası bulunmaktadır. Balıkçılığın merkezi niteliğinde olan Nawadhibu’da balık işleme tesisleri de bulunmaktadır. Çalışan nüfusun %10’u sanayi sektöründe iş görmektedir.

Enerji: Elektrik enerjisinin %82’si termik santrallerden, %18’i hidroelektrik santrallerinden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 70 kw/saattir.

Ulaşım: Başkent Novakşot’ta uluslararası trafiğe açık bir havaalanı bulunmaktadır. Ülke genelinde tarifeli sefer yapılan 9 havaalanı mevcuttur. Başkentte ve sanayi şehri Nawadhibu’da ihracat ve ithalatta kullanılan bir liman bulunmaktadır.. 675 km’lik demiryolu, 1.700 km’si asfaltlanmış olmak üzere 7560 km.’lik karayolu ağına sahiptir. 133 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.

Sağlık: Moritanya’da 20 kadar hastane, 220 doktor, 25 diş doktoru, 1000 hemşire mevcuttur. 9864 kişiye bir doktor düşmektedir.

Eğitim: Moritanya’da 1250 ilkokul, meslek okulları da dâhil olmak üzere 60 kadar ortaöğretim kurumu, 1 üniversite, 6 yüksek okul, 5 araştırma enstitüsü bulunuyor. Üniversite çağındaki gençlerden üniversiteye kayıt yaptıranların oranı %1, okuma yazma bilenlerin oranı ise %34’tür.

[1]   www.ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişimi)

[2]   www.oic-oci.org

[3]    www.ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişim)