Foundation Islamic Union
Kırgızistan
Resmî adı: Kırgızistan Cumhuriyeti (KG)
Başkenti : Bişkek
Önemli Şehirleri: Kırgızistan 6 vilâyete bölünmüştür. Bunlar Celiabad, Issıkul, Narin, Oş, Talas ve Çuy’dur
Yüzölçümü: 198.560 Km2
Nüfusu : 6.600.000 (2021)[1]
Km2 Başına Düşen İnsan Sayısı: 33
Etnik Yapı: Nüfûsun %52,4’ü Kırgız, %21’i Rus, %12,9’u Özbek, % 2,5’i
Ukraynalı, %8.1’i diğer milletler, %1,6’sı Tatardır.
Dil : Kırgızca (Resmi Dil), Özbekçe, Rusça.
Din: İslâm.
Coğrafî Durumu: Batısında Özbekistan, kuzeyinde Kazakistan, güneyinde Tacikistan, doğusunda ise Çin yer alır.
Topraklarının büyük kısmı dağlarla kaplıdır. 3000 metreye kadar olan dağlar toprakların yarısından fazlasını kaplar. Tanrı dağlarının bir parçası olan Kokpaalatau sıradağları, Çin ile tabiî sınırı meydana getirir. Yüksek dağların dorukları dört mevsim karla kaplıdır. Çok sayıda kısa nehir, dağlardan kaynaklanarak aşağılara doğru akar. Başlıca akarsuları Narin, Tar, Kubaş, Kızıl Su’dur. Dünyanın ikinci büyük krater gölü olan Issık gölü Kırgızistan topraklarında yer alır. Deniz seviyesinden 1609 m yükseklikte olan Issık gölü 6.202 km2lik bir alana sâhiptir. En derin yeri 702 metredir.
Kırgızistan’ın denizlerden uzak ve yüksek bir araziye sahip olması iklimi büyük ölçüde etkiler. Dağların etekleri sıcak çöl rüzgârları tesirindedir. Yüksek bölgelerde soğuk bir iklim hâkimdir. Arada kalan bölgede bol yağışlı bir iklim görülür. Batı ve kuzeydeki sıradağlar yılda ortalama 600-900 mm, güney etekleri 200-335 mm, yüksek vadiler ise 100-150 mm civarında yağış alır. Yaz ile kış, gündüz ile gece arasında ısı farkı çok fazladır.
Yönetim Şekli: Demokratik Cumhuriyet
Siyasî Partiler: Sosyal Demokrat Parti (PSD), Kırgızistan İçin Demokratik Hareket Partisi (DDK), Ulusal Demokratik Birlik Hareketi Partisi (DDNE), Kırgızistan Komünist Partisi (PKK), Kırgızistan Erkin Partisi (ERK), Cumhuriyetçi Millet Partisi, Tarımcılar Partisi, Alta Mekel Parti, Ulusal Bayrak Partisi (ASABA)
Tarihi: Yenisey Irmağı boyunda medenî bir hayat süren Kırgızlar, 10. yüzyılda Karahanlıların tesiriyle İslâm dinini kabul ettiler. 13. yüzyılda Moğolların hâkimiyetini tanıdılar. 17. yüzyılda Rus istilâsına karşı diğer Türk boylarıyla hareket ettiler. Kırgızların harp kabiliyetleri yüksekti. 19. yüzyılda Kırgız toprakları bütünüyle Rus hâkimiyetine girdi. 1924 senesine kadar Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlıyken, 1925’te Kara Kırgız Özerk Oblastı adını aldı. Bir süre sonra Kara kelimesi kaldırıldı. 1936’da Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haline getirildi ve Sovyetler Birliğini meydana getiren 15 İttifak Cumhuriyetinden biri oldu.
Sovyetler Birliğinin 1991’de dağılması üzerine, Kırgızistan da bağımsızlığını ilân etti. Bağımsız Devletler Topluluğuna üye oldu.
1991 yılının Ekim ayında Akayev rakipsiz ilerledi ve oyların %95’ini alarak doğrudan yeni bağımsız cumhuriyetin başkanı seçildi. O ay diğer yedi cumhuriyetin delegeleriyle birlikte Yeni Ekonomik Toplum Paktı’nı imzaladı. Sonunda 21 Aralık 1991’de diğer dört Orta Asya cumhuriyeti ile birlikte Bağımsız Devletler Topluluğu’na resmen katıldı. 1992‘de Birleşmiş Milletler ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’na katıldı.
2005 yılının mart ayındaki parlamenter seçimlerden sonraki Lale Devri, Başkan Akayev’i 4 Nnsan 2005’te istifaya zorladı. Muhalefet liderleri koalisyon kurdular ve yeni hükümet Başkan Kurmanbek Bakiyev ve Başbakan Feliks Kulov altında şekillendi.
2005 yılının Mart ayında seçilen parlamentonun 75 üyesinden üçü suikast sonucu öldürüldü 10 Mayıs 2006‘da ölenlerin birisinin kardeşi de suikaste kurban gitti.
6 Nisan 2010 tarihinde Talas’ta başlayan halk isyanı, ertesi gün başkent Bişkek‘e sıçradı. Olayların yükselmesi üzerine hükümet istifa etmek zorunda kaldı. Kurulan geçici hükümetin başına ise eski Dışişleri Bakanı ve Sosyal Demokrat Partisi milletvekili Roza Otunbayeva getirildi
Dış problemleri: Kırgızistan’ın en önemli dış sorunu diğer Orta Asya cumhuriyetlerinde olduğu gibi Rusya baskısı ve Rusya’nın BDT’nu bu ülke üzerindeki siyasî ve ekonomik çıkarlarını korumada bir aracı olarak kullanmaya çalışmasıdır.
İç problemleri: Etnik çeşitlilik ve özellikle Rusların önemli bir yekûn oluşturmaları diğer Türk cumhuriyetlerinde olduğu gibi Kırgızistan’da da potansiyel bir sorun oluşturmaktadır. Ancak sorun Kırgızistan’da Kazakistan’daki kadar tehdit edici bir boyutta değildir.
Ülkede İslâmiyet: Komünist baskı döneminde izlenen din aleyhtarlığı Kırgızistan’da da etkisini göstermiştir. Dolayısıyla bağımsızlığına kavuştuğunda bu ülkede yaşayan Müslümanlar içinde dinlerini yeterince bilen ve yaşayanların sayısı oldukça azdı. Ancak bağımsızlık sonrası çalışmalar etkisini göstermeye başladı. Müslümanlardan dinlerini öğrenmeye ve yaşamaya çalışanların sayısı gittikçe artıyor. Türkiye’den ve diğer bazı İslâm ülkelerinden giden yardımlarla ülkede yeni camiler ve yetişen neslin İslâmî kimliğine önem veren bazı özel eğitim kurumları açıldı. Diğer Orta Asya cumhuriyetlerinde olduğu gibi Kırgızistan’da da İslâmî oluşumlar içinde birinci sırayı tasavvufi tarikatlar alıyor. Bu tarikatların başında da Nakşibendi tarikatı gelmektedir. Nakşibendilikten sonra ise Kadiriyye, Yeseviyye ve Kübreviyye tarikatları gelir. Ayrıca Kırgızistan’a özel Laçi ve Saçlı İşanlar (Çaçtu İşandar) tarikatları var. Kırgızistan’ın güneyinde yaşayan halk kuzeydekilere oranla daha çok dinlerine bağlıdır. Kuzeydeki Kırgızlar arasında bazı Şamanizm (eski Türk dini) adetleri varlığını sürdürmektedir. Ülkede yaşayan Özbeklerin de Kırgızlara göre daha dindar olduğu dikkati çekiyor.[2]
Ekonomi: Kırgızistan maden yönünden zengin yataklara sahiptir. Tanrı dağlarında demir, cıva, sürme, altın; Fergana vadisinde petrol ve gaz yatakları bulunur. Ayrıca kömür, tuz, kaolin, cam tozu yatakları vardır. Kömür yatakları 31 milyon ton rezerv ile Orta Asya’da birincidir.
Dağların kuzeye bakan yamaçları ve alçak vadiler ormanlarla kaplıdır. Bu ormanlar ülke topraklarının ancak %6’sını kaplar. Ormanlarda yabandomuzu, kurt, vaşak, dağkeçisi, as, geyik, leopar gibi av hayvanları yaşar.
Ülke ekonomisi tarım ve madenciliğe dayalıdır. Daha çok hayvancılık kesimi ağırlıklı bir tarım ekonomisi hâkimdir. Başlıca tarım ürünleri buğday, pamuk, şekerpancarı, mısır, tütün, sebze ve meyvedir. Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştirilir, tavşan beslenir, arıcılık yapılır. En çok küçükbaş hayvan beslenir.
Kırgızistan’da 1970’li yıllarda çeşitli madenler çıkarılmaya başlanınca maden sektörü büyük hızla gelişti. Makine, otomotiv, gıda, çimento, cam ve konserve fabrikaları başlıca sanayi kuruluşlarıdır. Akarsu üzerlerinde kurulan hidroelektrik santralleri ekonomiye önemli ölçüde katkıda bulunur. 600 civarında sanayi kuruluşu vardır.
Para Birimi: Kırgızistan Somu
Kişi Başına Düşen Millî Gelir: 1.123 USD (2021)
Dış Ticaret: İhraç ettiği ürünlerinin başında gıda maddeleri ve tarımsal hammaddeler, canlı hayvan, deri, çeşitli maden cevherleri ve tekstil ürünleri gelir. İthal ettiği malların başında da ulaşım araçları ve yedek parçaları, makineler, kimyasal maddeler ve dayanıklı tüketim malları gelir. Dış ticareti genellikle Rusya başta olmak üzere BDT üyesi ülkelerledir. İhracatı ithalatını karşılamaktadır.
Sanayi: Kırgızistan’da en çok gıda sanayisi gelişmiştir. Ülkede çok sayıda konserve fabrikası bulunmaktadır ve bu alanda eski Sovyet cumhuriyetleri arasında dördüncü sırayı alır. Bunun yanı sıra elektrik, elektronik, ipek dokumacılığı, halıcılık, antimuan, diot, demir dışı metal, transformatör ve elektrik motoru üretimi alanlarında sanayi kuruluşları bulunmaktadır. Sanayi gelirlerinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı yaklaşık %20’dir. Çalışan nüfusun %28’i sanayi sektöründe iş görmektedir. Buna maden tesislerinde ve kömür ocaklarında çalışanlar da dâhildir.
Enerji: Dağlık bir bölgede yer alması ve büyük nehirleri sebebiyle ülkede önemli ölçüde hidroelektrik üretimi yapılmaktadır. Çok sayıda hidroelektrik santrali vardır ve üretilen elektrik enerjisinin önemli bir kısmı Kazakistan, Özbekistan ve Tacikistan’a nakledilmektedir. Küçük bir ekonomiye sahip olmasına rağmen, yüksek oranlı ithalat ve ihracatı vardır. Dış ticareti, büyük ölçüde BDT ülkeleriyle gerçekleşmektedir.
Ulaşım: Dağlık yapısından ötürü ulaşım büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Yollar, yüksekliği 2000 metre ve üzerini bulabilen rakımlar ve dik vadilerden dolayı sık sık viraj yapmak durumundadır. Kış boyunca ulaşım ülkenin kimi yüksek rakımlı ve tenha bölgelerinde hemen hemen imkânsızdır. Bunun yanında ulaşımı güçleştiren diğer etmenlerden biri de kara ve demiryolunun bugün uluslararası sınırlarla kesilmesidir.
Eğitim: Kırgızistan yüksek bir eğitim düzeyine sahiptir. Ülkede 9 üniversite olup, ilk üniversite 1932’de kurulmuştur. Okuma yazma oranı %99,8’dir. Ülke genelinde 1806 ortaokul, 48 teknik lise vardır. Diğer Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi Kırgızistan’da eğitim devlet tarafından yapılırken 1992’de çıkarılan yeni kanunlarla özel okul ve üniversite eğitimine izin verildi.
Sağlık: Kırgızistan’da 335 kadar hastane, toplam olarak 17 bine yakın doktor ve diş doktoru, 48 bin ebe ve hemşire mevcuttur. 267 kişiye bir doktor düşmektedir.
Üyesi olduğu Uluslararası Kuruluşlar: CICA, CIS, CSTO, EAEC, EAEU, ECO, FAO, IAEA, ICC, IDA, IDB, IFAD, IFC, ILO, IMF, Interpol, IOC, IOM, IPU, ISO, ITSO, ITU, NAM, OIC, PCA, PFP, SCO, UN, UNESCO, UNIDO, UNISFA, UNMISS, UPU, WCO, WHO, WIPO, WMO, WTO, Türk Konseyi, Türksoy, İİT[3] (İslâm İşbirliği Teşkilatı), BDT, Şanghay İşbirliği.
[1] www.ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişimi)
[2] www.davetci.com (Ekim-2021 Erişimi)
[3] oic-oci.org
