BAĞIMSIZ İSLAM DEVLETLERİ

Gabon-1

Resmî Adı: Gabon Cumhuriyeti (GA)

Başkenti  : Libreville

Önemli Şehirleri: Franceville, Moanda ve Lambarene.

Yüzölçümü: 267.667 km²

Nüfusu        : 2.135.000 (2021)[1]

Ortalama İnsan Ömrü: 54 yıl.

Etnik Yapı: Nüfusunun yarısı, her biri birer ticaret ve yönetim merke­zi olan şehirlerde yaşar. Nüfusun geri ka­lan kısmı ise sayıları yaklaşık 4000 kadar olan kırsal yerleşmelerde yaşar. Halkı meydana getiren kırk dolayındaki etnik gruptan önde gelenler Fanglar %30, Echirler %25, Adumalar %17, Mieneler ve Punular’dır.

Dil: Fransızca (resmi), Fang, Myene, Bateke, Bapounou/Eschira yerel diller.

Din: Dil ve kültür alanında olduğu gibi dinî bakımdan da Fransa’nın etkisinde kalan Gabon’da nü­fusun yaklaşık %40’ı Hıristiyan, %30 Animist, geri kalanı da Müslüman’dır. Hıristiyanlık buraya Avrupalı sö­mürgeciler tarafından desteklenen misyonerlerce getirilmiş ve sömürge yö­netiminin planlı gayretleri sonucu yayıl­mıştır.

Coğrafî Durumu: Batı Afrika’da, Atlas Okyanusu kıyısında, Ekvatorda, Kongo Cumhuriyeti ile Ekvator Ginesi arasında yer almaktadır. Ülkenin yaklaşık 800 km. uzunluğun­daki kıyı kesimi kuzeye doğru genişle­yen bir birikim alanıdır ve alüvyonlarla kum taşlarından ve yer yer yüzeye çıkan kretase yaşlı kayaçlardan oluşur. Buna karşılık ülkenin büyük kısmını, kıyı ova­sının gerisinde yer alan prekambriyen te­mele alt gnays, granit, metamorfik şist­ler ve kum taşlarından meydana gelen 300-600 m. yükseklikteki platolar kap­lar. Bu platoların üzerinde kuzeyde Cristal dağı , orta kesimde granitik bir kütle olan İbuci dağı yükselir. Ülkenin kuzeyinden ve güne­yinden gelen kolların birleşmesiyle olu­şan Ogue (Ogooue) ırmağı, Gabon’un en büyük kısmının sularını toplayarak ok­yanusa boşaltır. Kıyı çizgisinin güney ve orta kesimi, Benguela akıntısının sürük­lediği lagünlerin oluşmasına yol açan maddelerin birikmesiyle, eski masifin kıyıya ulaştığı kuzey kesimi ise ria bi­çimli girintilerle şekillenmiştir. Bu iklim şartlan altında Gabon top­raklarının %85 gibi büyük bir kısmını floristik bakımdan çok zengin olan ve okume (Gabon maunu), akarju gibi ke­restesi kıymetli ağaç türleri içeren ekva­toral yağmur ormanları kaplar.

Doğal Kaynakları: Petrol, manganez, uranyum, altın, kereste, demir, hidro enerji
Arazi Kullanımı: Tarıma uygun topraklar: %1.21, ekinler: %0.64, diğer: %98.

Yönetim Şekli: Cumhuriyet; çok partili başkanlık rejimi.

Siyasî Partiler: Gabon Demokratik Partisi

Tarihi: Gabon’un ilk sakinleri Bantu dillerini konuşan Pigmelerdir; sonraları bunlara çoğunluğu Kongo’dan gelen başka kabileler katılmış ve bugünkü halkı oluşturmuşlardır. Avrupalılardan ilk yerle­şenler, 1472 yılında Gabon kıyılarını keşfeden Portekizlilerdir. Onları 1580-1600 yılları arasında Hollandalılar, 19. yüzyıl ortalarına doğru da kıyıda müstahkem bir yerleşme merkezi kuran Fransızlar takip ettiler. Avrupalılar köle, fildişi ve başta abanoz olmak üzere kıymetli kereste ticaretiyle ilgilenmişler, köle tica­retini 1880’e kadar sürdürmüşlerdir. Ga­bon’da Fransız himaye idaresi 1837’de başladı ve zamanla kabile yöneticileriyle yapılan çeşitli antlaşmalarla güçlendirilerek nüfuz alanı genişletildi. Tüccar ve askerlerin arkasından gelen Protestan ve Katolik misyonerler yerli halka Hıris­tiyanlığı benimsetmeye çalıştılar. Fran­sa, iç kesimlere yapılan keşif gezilerinin ardından buraya bir genel vali tayin et­ti, böylece o tarihe kadar Fransız Batı Afrikasına bağlı olarak deniz subayları tarafından yönetilen ülke Fransız Kongosu içinde yer aldı (1888). XX. yüzyılın başlarına kadar çeşitli tarihlerde yerliler birçok defa ayaklandılarsa da bu ayak­lanmalar her seferinde kanlı şekilde bas­tırıldı. 1910 yılında oluşturulan Fransız Ekvator Afrikası içinde Orta Kongo, Uban-gi-Şari ve Çad’la birlikte yer alan Gabon sömürgesine 1946’da Fransa’nın deniz aşırı toprakları statüsü verildi. 1958’de Fransız Topluluğu içinde özerk bir cum­huriyet halini alan Gabon 17 Ağustos 1961 tarihinde bağımsızlığına kavuştu. Ülkenin ilk cumhurbaşkanlığına, bağım­sızlık mücadelesinde önemli hizmetleri geçen Leon Maba seçildi. Maba 1964’te bir darbeyle devlet başkanlığından uzak­laştırıldı. Fakat Fransa’nın gönderdiği askerî birliğin müdahalesiyle görevine geri döndü. 1967’de Maba’nın ölümü üzerine devlet başkanlığına Albert Bernard Bongo getirildi. Bernard 1968’de bütün siyasî partileri kapatarak kendi başkanlığı altında Parti Democratique Gabonais’yi kurdu ve böylece ülkeye tek partili yönetimi getirdi. Halen yürürlük­te olan anayasa, çok partili dönemin 21 Şubat 1961 tarihli anayasası ise de 1967, 1975, 1981 ve 1986 yıllarında bazı mad­deleri değiştirilmiş durumdadır. Albert Bernard 1973 yılında İslâmiyet’i kabul ederek Ömer adını aldı ve arkasından hacca gitti. Ömer Bongo, 9 Kasım 1986 tarihinde anayasa gereği doğrudan hal­kın oylarıyla üçüncü defa yedi yıllık bir süre için devlet başkanlığına seçildi, 5 Aralık 1993’te yapılan seçimlerde de %51 oy alarak görevde kaldı.

İç Problemleri: Küçük nüfus, yeterli doğal kaynaklar ve yabancı yatırım ülkeyi bölgenin en zengin ülkelerinden biri haline getirmiştir. Afrika'nın en huzurlu ve sorunsuz birkaç ülkesinden birisidir.

Ülkede İslâmiyet: İslâmiyet Gabon’a, 19. yüzyılın sonlarına doğru ayaklanmaları bastırmak için Senegal’den getirilen Müslüman asker­ler, yine Fransızların elinde bulunan Ba­tı Sudan ile bu bölge arasında gidip ge­len tacirler ve buraya sürgüne gönderi­len Şeyh Ahmedü Bamba ile Samori Turi vasıtasıyla girmiştir. Aumale Kalesi’nde bir garnizona yerleştirilen Senegalli askerler daha sonra Libreville’de bir kamp kurdular. Bunların bir kısmı görevlerinin bitiminde ülkelerine dönme­yerek Ogue sahillerine yerleşip ticaret hayatına atıldılar ve Gabonlu kadınlarla evlenerek ülkede İslâm’ın ilk temsilci­leri oldular. Diğer taraftan, Senegal’de Fransız sömürgeciliğine karşı ciddi bir engel teşkil eden Mürîdiyye tarikatının kurucusu Şeyh Ahmedü Bamba tutuk­landıktan sonra buraya sürülmüş (1895) ve bir Katolik din adamının gözetimi al­tında 1902ye kadar Mayumba ve Lambarene’de Hıristiyanlaştırılmış yerliler arasında ikamete mecbur edilmiştir. Ay­nı şekilde Gine’de halkı Fransızlara kar­şı teşkilatlandıran ve İslâm’ı yaymaya çalışan Samori Turi de 1890’da tutukla­narak Gabon’un Ndjole şehrine gönde­rilmiş ve ölümüne kadar burada kalmış­tır. Bu iki zat ülkede İslâm’ın tanınma­sında önemli rol oynamışlarsa da Gabon’da hızlı bir şekilde yayıldı­ğı ve kitleler tarafından benimsenmiş oldu­ğu pek söylenemez; hâlâ buradaki Müslümanların çoğunu Gabonlular değil dışarıdan gelen yabancılar oluşturmak­tadır.1974 yılında tam üye sıfatıyla İslâm Konferansı Teşkilâtı’na alınmasına rağmen en iyimser ra­kamlar dahi Gabon’daki Müslüman nü­fusun oranını ancak %10 olarak gös­termektedir.. Müslümanlar ülkenin her tarafına yayılmış halde bulunmakla beraber özellikle Gabon körfezi çevre­siyle N’Gounie ve Nyanga idarî birimle­rinde toplanmışlardır ve sayılarının azlı­ğına rağmen yönetim ve ticarette eski­den beri önemli rol oynamaktadırlar. Ha­len devlet kademelerinde cumhurbaş­kanından başka en üst makamlara çık­mış ve bakan, general, genel müdür, po­lis şefi mevkiine yükselmiş pek çok Müs­lüman idareci bulunmaktadır.

    Bugün Gabon’daki Müslümanların Oyem, Port Gentil, Franceville. Lambarene ve başşehir Libreville’de çeşitli ca­mi ve medreseleri bulunmakta ve bun­lar dinî eğitim hayatında önemli roller oynamaktadır. Çünkü resmî okullarda İslâmî bilgiler verilmediği için din eğiti­mi görevi cami ve medreselere düşmekte, kitap ve öğretmen eksikliği de bu görevi ciddi biçimde güçleştirmektedir. En iyi şekilde teşkilatlanmış medrese­ler Oyem ve Port Gentil şehirlerinde bu­lunanlardır. Fas Sultanlığı Libreville’de bir cami, Kuveyt ve Suudi Arabistan da bazı şehirlerde birer cami ile kültür mer­kezi yaptırmışlardır. Ayrıca Râbıtatü’l-âlemi’l-İslâmî teşkilatı bir kültür merkezi kur­muştur. Aralarında Ticaniyye ve Mürîdiy­ye tarikatları mensuplarının da bulunduğu Müslümanlar henüz bir dernek ça­tısı altında birleşmiş değildirler ve baş­ka ülkelerdeki dindaşlarıyla da sıkı ilişki içinde oldukları söylenemez. Or­talama 200 kişi hacca gitmekte ve bu sayede diğer İslâm ülkelerinden gelenlerle yakınlık kurulmaktadır. Bunun ya­nında ihracat-ithalâtla ilgilenen Gabon­lu Müslüman tüccarlar da Fas, Kuveyt ve Suudi Arabistan gibi ülkelerle olan ticarî münasebetleri çerçevesinde dost­luk geliştirmeye çalışmaktadırlar.[2]

Ekonomi: Gabon, çeşitli doğal kaynaklan sebe­biyle Afrika’nın en zengin ve kişi başına millî gelirin en yüksek 8.601 USD (2021)[3] olduğu ülkelerinden biridir. Millî ge­lirde en büyük payı %55 dolayında) fa­al nüfusun ancak %6 kadarının uğraş­tığı madencilik sağlar. Buna karşılık fa­al nüfusun %5S’ini bünyesinde topla­yan tarım sektörünün millî gelirdeki payı ancak %8, faal nüfusun %14’ünün uğ­raşı alanı olan endüstrinin payı ise %14 kadardır. Başlıca tarım ürünleri manyok, şeker kamışı, kakao, kahve, kauçuk, muz ve pirinçtir. Besin maddeleri ihtiyacının %85 kadarı İthalât yoluyla dışarıdan te­min edilir. Değerli ağaç türlerinin işlenip ihraç edildiği ormanlar ülkenin önemli bir gelir kaynağıdır. Çoğu denizde açıl­mış kuyulardan olmak üzere yılda 8 mil­yon ton kadar petrol çıkarılır; manga­nez, uranyum, demir ve kurşun da işle­tilen başlıca yer altı kaynaklarındandır. Gabon’un ihracatında en büyük geliri petrol %82, orman ürünleri %6, man­ganez %6 ve uranyum sağlar. Mamul eşya, motorlu taşıt, makine ve besin maddeleri dışarıdan alınan başlıca mallardır. Dış ticarette Fransa’yı Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve Almanya gelir..

Para birimi: Afrika Frankı (XAF)

Kişi Başına Düşen Millî Gelir: 8.601 USD (2021)

İhracat: 6.677 milyar $ (2006)
İhracat ürünleri: Ham petrol %77, kereste, manganez, uranyum (2001)
İhracat ortakları: ABD %52.6, Fransa %6.3, Çin %6.2 (2005)
İthalat: 1.607 milyar $ (2006)
İthalat ürünleri: Makine, gıda maddeleri, kimyasallar, petrol ürünleri, inşaat malzemeleri.
İthalat Ortakları: Fransa %40.5, ABD %6.4, Kamerun %4.2 (2005)
Sanayi: Yiyecek - içecek, tekstil, çimento, petrol çıkarma ve arıtımı, manganez, uranyum, altın madenciliği, kimyasal ürünler, gemi onarımı.
Ulaşım: Demiryolları: 814 km, Karayolları: 9,170 km; Su yolları: 1,600 km
Boru hatları: Doğalgaz 272 km; ham petrol 1,354 km (2006)
Limanları: Cap Lopez, Kango, Lambarene, Libreville, Mayumba, Owendo, Port-Gentil.
Hava alanları: 56

Eğitim: Okur Yazar Oranı: %63.2
İdari Bölümler: 9 eyalet; Estuaire, Haut-Ogooue, Moyen-Ogooue, Ngounie, Nyanga, Ogooue-Ivindo, Ogooue-Lolo, Ogooue-Maritime, Woleu-Ntem)
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: UN (Birleşmiş Milletler), OIC (İslam İşbirliği Teşkilatı ve IMF (Uluslararası Para Fonu)

[1]  www.ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişimi)

[2]    İslâm Ansiklopedisi, TDV.

[3]   www.ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişimi)