BAĞIMSIZ İSLAM DEVLETLERİ

Endonezya

Resmî Adı: Endonezya Cumhuriyeti (ID)

Başkenti  : Jakarta

Önemli Şehirleri: Cayapura, Surabaya, Bandung, Medan, Semarang, Palembang,

                               Ujug Pandang, Malang, Padang, Surakarta, Pontianak.

Yüzölçümü: 1.904.443 km2

Nüfusu       : 270.000.000 (2020). Halkın %31’i şehirlerde yaşamaktadır.[1]

Km2 Başına Düşen İnsan Sayısı: 98

Ortalama İnsan Ömrü: 56

Etnik Yapı: Endonezya halkının etnik unsurları, Javalılar: %33 Endonezya’nın resmî dili olan Bahasa dilini konuşurlar. %90’ı Müslümandır. Sundanlılar: %15.70 orana sahiptirler. Malezya - Polinezya dil grubuna ait olan ve Sundanca denen bir dil konuşurlar. %98’i Müslüman’dır. Maduralılar: % 6.65 orana sahiptirler. Çoğunlukla Madura adasında yaşarlar. Cava diline yakın olan ve Madura dili adı verilen bir dili konuşurlar. % 95’i Müslüman’dır. Malaylar: %5 orana sahiptirler. %99’u Müslümandır. Minangkabular: %3.77 orana sahiptirler. %98’i Müslüman’dır. Bugiler: %2.66 orana sahiptirler. Çoğu Güney Sulawesi’de yaşar. Basa Ogi adı verilen ve kendine özel bir alfabesi bulunan bir dil konuşurlar. %95’i Müslümandır. Açeliler: %1.65 orana sahiptirler. İslâm’a bağlılıklarıyla bilinen bir etnik kitledir. Hepsi Müslümandır. Benjar Kuntanlılar: %1.35 orana sahiptirler. %90’ı Müslüman’dır. Devletin resmî dili Bahasa Endonezya dilidir. Ancak halk arasında 250’den fazla yöresel dil konuşulmaktadır. İngilizce de geçerli bir dildir.

Din: Devlet, İslâm, Hıristiyanlık, Hinduizm ve bazı tabiat dinlerini resmî din olarak kabul etmiştir. Ancak halkın %87’si Müslüman’dır. Müslümanlar genellikle Sünnî, Hanefidir. Geriye kalan nüfusun %4.5’i Hıristiyan, %4,5’i Brahmanist, %1’i Hinduist, %0,8’i Budist.

Coğrafî Durumu: Güneydoğu Asya ülkelerinden olan Endonezya, Malezya’nın güneyinde Hint Okyanusu’nun içinde yer alan takımadaların oluşturduğu bir ülkedir. Ülkeyi oluşturan adaların toplamı ise 3 bini bulmaktadır. Nüfusça en kalabalık ada Cava adasıdır. Başkent Jakarta da bu adadadır. En büyük gölü Sumatra adasındaki Toba gölüdür. Adalarda küçüklü büyüklü çok sayıda akarsu bulunmaktadır. Topraklarının %11’i tarım alanı, %6’sı otlak, %64’ü ormandır. Endonezya bol yağmurlu bir iklime sahiptir. Başkent Jakarta’da yıllık sıcaklık ortalaması 30 derece, yıllık yağış ortalaması ise 1755 mm.’dir.

Yönetim Şekli: Endonezya çok partili demokratik bir sistemle yönetilmektedir. Ancak ülkede bir diktatörlük rejimi hâkimdir. 17 Ağustos 1945’ten buyana yürürlükte olan anayasaya göre cumhurbaşkanının beş yılda bir seçimle belirlenmesi gerekirken 1967’den beri her beş yılda bir Suharto’nun cumhurbaşkanlığı yenilenmektedir. İki meclisli bir parlamenter sistem uygulanmaktadır. Birinci meclis 1000, ikinci meclis 500 üyeden oluşur. Parlamento üyelerinin belirlenmesi için beş yılda bir seçim yapılır. Siyasi partiler üzerinde ağır bir baskı vardır. 1985’te zorla kabul ettirilen Topluluk Yasası’yla Suharto’nun kişisel düşüncelerini içeren "pancasila (beş temel ilke)" devletin tek geçerli ideolojisi haline getirildi. Topluluk Yasası’na karşı düzenlenen gösteriler kanla ve zulümle bastırıldı. Suharto rejimi ordunun ve özellikle Cava adasındaki İslâmî anlayıştan uzaklaştırılmış olan ve kendilerine Abangan denilen bir kitlenin desteğiyle ayakta durmaktadır. Abanganlara devlet kadrolarında ve orduda ayrıcalık tanınmaktadır.

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar: BM, İİT (İslâm İşbirliği Teşkilatı), OPEC, APEC  ASEAN, IMF, İslâm Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlere üyedir.

Siyasî Partiler: Endonezya’da siyasi faaliyette bulunmalarına izin verilen partiler şunlardır: Meslek Grupları Birleşik Kalkınma Partisi (GOLKAR): Suharto ideolojisini savunan, batıcı ve laik anlayışa sahip bir partidir. Ülkede iktidarı elinde tutmaktadır. Seçim sistemi bu partinin başarılı olmasını sağlayacak bir şekilde düzenlenmiştir.

Birleşik Kalkınma Partisi: İslâmî bir kimliğe sahip olduğunu göstermeye çalışan ama gerçekte İslâmi yönü zayıf olan muhafazakâr bir partidir.

Endonezya Demokrat Partisi: Batı yanlısı liberal bir partidir. Ülkede aslında gerçek anlamda varlık gösterebilen tek parti iktidardaki GOLKAR’dır. Diğer iki partinin faaliyetine ülkede çok partili düzenin hâkim olduğu iddiasının şahidi olmaları için izin verilmektedir. Ancak bütün seçimlerde GOLKAR parlamentoda diğer partilerin aldığı toplam sandalyenin iki katından daha fazla sandalye almaktadır.

Tarihi: İslâm Endonezya’ya erken dönemlerde girmiştir. Çünkü Endonezya’nın Sumatra adasından bazı kişiler İslâm öncesinde Körfez bölgesine yerleşmiş, burada uzun süre kalmış ve İslâm’ın gelmesinden sonra da Müslüman olmuşlardı. Daha sonra bazı beldelerin fethedilmesinde de rol alan bu Sumatralı Müslümanların sonraki yıllarda kendi halklarıyla irtibatları olduğundan onların İslâm’dan haberdar olmalarını sağlamışlardı. Tarihi kayıtlara göre İslâm Endonezya adalarına ilk olarak Emevi halifesi Süleyman bin Abdülmelik zamanında yani H. 1. yüzyılda girmiştir. Adalarda İslâm’ın yayılmasında Müslüman tüccarların da önemli rolü oldu. Ancak İslâmlaşma çok hızlı yürümedi. Devlet yönetimlerinin Müslümanların eline geçmesi ise oldukça sonra gerçekleşti. İslâm en önce bugün Endonezya’yı oluşturan adaların en büyüğü olan Sumatra’da güç kazanmaya başladı. Adanın kuzeyinde 15. yüzyılda Pedir Sultanlığı adında bir Müslüman devleti kuruldu. Bu sultanlık daha sonra kurulan Açe Sultanlığı’na katılmıştır. Açe Sultanlığı 1514’te bir İslâm devleti olarak kuruldu. Tarihi kayıtlara göre bu devletin kurucusu Ali Mugayat Şah’tır. Açe Sultanlığı’nın Osmanlı Devleti’yle yakın ilişkileri olmuş ve 16. yüzyılın sonlarına doğru, hilafeti temsil etmesi itibariyle Osmanlı padişahına bağlanmıştır. Sömürgeciler Açe Sultanlığı’nı daha ilk dönemlerinden itibaren rahatsız etmeye başladılar. Ancak Açeliler sömürgeciler karşısında oldukça başarılı bir mücadele verdiler. 1599’da Hollandalı ünlü bir kumandan Açeliler tarafından öldürüldü. Bu olay Hollandalılar için iyi bir darbe oldu ve sömürgeci güçler bir daha 1873’e kadar Açelilere saldırmaktan çekindiler. Ancak Hollandalılar 1821’de Sumatra’daki Menangkabau Krallığı’nı ele geçirdikten sonra bütün savaş hazırlıklarını yaparak 26 Mart 1873’te Açe Sultanlığı’na bir ültimatom verdiler. Bu ültimatomda sultanlıktan bayraklarındaki İslâm’ı temsil eden hilal ve yıldızı kaldırmasını ve hilafet merkezi olan İstanbul’la ilişkilerini kesmesini istiyorlardı. Hollandalılar isteklerinin kabul edilmemesi durumunda savaş açacakları tehdidinde bulundular. Açe Sultanlığı bu istekleri kabul etmenin dinini değiştirip başka bir dine geçmeyi kabul etmek anlamı taşıdığını bildirerek red cevabı verdi. Bunun üzerine Hollandalıların saldırılarıyla başlayan savaş 1904’e kadar sürdü. 1904’ten sonra Hollanda, Açe’yi Sumatra adası için tayin etmiş olduğu genel valiye bağladı. Bugünkü Endonezya’yı oluşturan adalardan Cava’da İslâm 1400 yılından sonra varlık göstermeye başlamıştır. O zamanlar adada Hinduların ve Brahmanistlerin yönetiminde olan bazı krallıklar vardı. 1478’de Sultan Raden Patak Cava Macapahit Hindu Krallığı’nı yıkarak bir İslâm Devleti kurdu. Daha sonra bu devlet yine Müslümanlar tarafından yönetilen Demak, Giri ve Şeribon krallıklarına bölündü. Adada 1604’te Mataram Müslüman Krallığı kuruldu ve bütün adayı yönetimine alarak Müslüman etti. Bu devlet 1704’e kadar ayakta kalmıştır. 1704’te Mataram Devleti, Surakarta ve Cokyakarta krallıklarına ayrıldı. Hollandalılar 1800’den itibaren Cava adasına yönelik saldırılarını şiddetlendirdiler. Sonra Orgeneral Suharto geçti. Suharto’nun uygulamaları ve politikası selefi Sukarnonunkinden farklı olmadı. O da komünistler ve Hıristiyan misyonerlerle işbirliği yaparak Müslümanlara zulüm ve baskıyı sürdürdü.

İç Problemleri: Açe halkı Hollanda sömürgeciliğinin bir devamı olarak gördükleri Endonezya sömürgeciliğine karşı çıkmakta ve kendi bağımsız devletlerini kurmak için mücadele etmektedirler. Açe halkı bu amaçla Açe Sumatra Milli Kurtuluş Cephesi adıyla bir örgüt kurdu. Bu cephe 4 Kasım 1976’da yayınladığı bir bildirgeyle Açe Sumatra’nın bağımsızlığını ilan etti ve cephenin lideri Dr. Tungku Hasan di Tiro’nun liderliğinde bağımsız bir hükümet kurduğunu açıkladı. Ancak Endonezya hükümeti sahip olduğu dış desteğe ve askeri güce dayanarak bu hükümete hayat hakkı tanımadı. Açeliler Endonezya milliyetçiliğini benimsememekte kendi inançlarına göre şekillenen bir yönetime kavuşma arzusu taşımaktadırlar. Bu konu Endonezya yönetiminin sürekli başını ağrıtan bir meseledir. Dış Problemleri: Endonezya Borneo adasındaki Sarawak ve Sabah eyaletlerinin Malezya’ya verilmesine razı olmadı. Bu konu geçmişte iki ülke arasında savaşa da vesile oldu. Bugün bu konu biraz küllenmiş gibi görünse de iki ülke arasında mesele olmaya devam etmektedir.

Ülkede İslâmiyet: Bugün Endonezya halkının %87’si Müslüman olarak değerlendirilse de bu oran İslâm’ı gereği gibi anlayıp yaşayabilenlerin oranı değildir. Bu, gerek sömürge döneminde, gerekse bağımsızlık sonrasında izlenen cahilleştirme, yozlaştırma ve halkı İslâm’dan uzaklaştırma politikasının bir sonucudur. Ancak dinine bağlı olanlar da az değildir. Özellikle son yıllarda İslâmî şuurlanma daha da hız kazanmış ve bütün camiler cemaatlerle dolup taşmaya başlamıştır. Bunun yanı sıra halkı yeniden İslâmî kimliğine kavuşturma ve İslâm’ı devlete hâkim kılma amacı taşıyan örgütler ve cemaatler de bulunmaktadır. 1921’de sömürgecilere karşı Serikat İslâm (İslâm Birliği) adında bir örgüt kuruldu. Başlangıçta güçlü olarak yola çıkan bu hareket Hollandalıların çıkardığı fitneyle bölündü ve gücünü kaybetti. Bu hareket 1930’da Endonezya İslâmî Birlik Partisi (PSII) adını aldı ve bağımsızlık sonrasında da siyasi parti olarak varlığını sürdürdü. 1973’te hükümet tarafından kapatılıncaya kadar da siyaset sahnesinde kaldı. 1926’da kurulan Nahdatu’l-Ulema (Alimler Dirilişi - NU) başlangıçta siyasetten uzak duruyor ve "iyiliği emir, kötülükten nehiy" görevini yerine getirme amacı taşıdığını bildiriyordu. 1953’te siyasi bir parti sıfatı kazandı ve 1984’te kapatılıncaya kadar siyasî faaliyetlerini sürdürdü. NU ile aynı dönemlerde kurulan ‘Muhammediye Cemiyeti’ davet çalışmalarına ağırlık vermiştir. Bugün resmi bir kimliğe sahip olmasa da aynı faaliyetlerini sürdürmektedir. Japon işgali döneminde Hizbullah adı verilen askeri gruplar oluşturuldu. Bunlar Hollandalılara karşı Japonlar tarafından eğitildiler. Ancak Hizbullah mensupları daha sonra Japonlara karşı da tavır aldılar. Japonların çekilmesinden sonra Hizbullah’ın Hollanda karşısında verilen mücadelede önemli etkinliği oldu. 1947’de adını Daru’l-İslâm olarak değiştirerek, askeri kanadına da Endonezya İslâm Ordusu adını vererek faaliyetine devam etti. Bağımsızlık sonrası kurulan yönetim bu örgüte karşı cephe aldı ve 1960’larda da tamamen dağıttı. Bağımsızlığın ilanından sonra İslâmi nitelikli birçok siyasi parti kuruldu. Bunların başında Endonezya Müslümanları Şura Meclisi (MASJUMI) gelir. Bu parti tanınmış İslâmi hareket önderlerinden Muhammed Nasır tarafından kurulmuş ve birçok koalisyon hükümetine katılmıştır. Ancak 1967’de kapatıldı. Arkasından 1968’de Endonezya Müslümanları Partisi (PMI) kuruldu. Suharto bu partinin çalışmalarını da yasakladı. İslâmi amaçlı diğer partiler de hükümetçe kapatıldılar.  Hâlen varlığını sürdüren İslâmi teşkilatların başında şu ikisi gelmektedir: Endonezya İslâm Daveti Yüksek Konseyi: Muhammed Nasır’ın önderliğinde 1967’de Jakartalı ilim adamları tarafından kuruldu. Daha çok davet, tebliğ ve eğitim çalışmalarına ağırlık vermektedir. Çok sayıda eğitim kurumu, okul, enstitü ve araştırma kurumu kurmuştur. Bunun yanı sıra Müslüman üniversite öğrencilerine burs temin etmektedir. Endonezya İslâmi Öğrencileri (PII): Özellikle üniversite öğrencileri arasında faaliyet yürütmekte ve öğrencilere İslâmi - siyasi şuur kazandırmaya çalışmaktadır. 4.5 milyon üyeye sahip olan PII’nin gençlik üzerinde etkisini gören yönetim örgüt yöneticilerine ağır baskı yaptı ve kendini feshetmesini istedi. Ancak PII ağır baskıya rağmen yoluna devam etmeye çalışmaktadır. Bunların yanı sıra devlet kontrolü dışında çeşitli cemaat faaliyetleri yürütülmektedir. İslâmi örgütlenme üzerindeki ağır devlet baskısı bazı Müslüman davetçileri sadece camilerde vaaz vermek ve ev sohbetleri düzenlemek suretiyle faaliyette bulunmaya zorlamaktadır. Halkın bu vaazlara ve sohbetlere ilgisi büyüktür. Bilhassa İslâmi kimliğe sahip siyasi partilerin kapatılması halkı bu tür vaaz ve sohbetlere yöneltti. Bunu gören hükümet vaazlara da sansür getirdi ve konuşulacak şeylerin önceden inceletilmesi ve onaylatılması zorunluluğu getirdi. Bu kez ev sohbetlerine daha çok ağırlık verildi ve "usre (:aile)" adı verilen gruplar oluşturuldu. Bu gruplar merkezi otoriteden mahrum olmakla birlikte belli bir bölgedeki usreler arasında işbirliği olmaktadır. Hükümet son yıllarda usre’lere karşı da savaş açtı. Sık sık bu sohbetlere baskınlar düzenleyerek katılanları mahkemeye sevk etmektedir.

    Dr. Muhammed Nasır: 1908’de dünyaya geldi. Üniversite tahsilini bitirdikten sonra Eğitim Fakültesi’nde yüksek lisans yaptı ve Jakarta İslâm Üniversitesi’nden doktor unvanı aldı. İşgal döneminde eğitim alanında görev yaptı. Bağımsızlık sonrasında MASJUMI partisini kurdu ve parlamentoya girdi. 1946’da Enformasyan bakanı oldu ve 4 yıl bu görevde kaldı. 1950’de başbakan oldu ancak Sukarno’nun baskıları dolayısıyla 1 yılını doldurmadan istifa etmek zorunda kaldı ve MASJUMI’nin genel başkanlığını sürdürdü. Müslüman Kardeşler ve Pakistan’daki Cemaati İslâmiyye ile yakın ilişkiler kurmuştur. 1961’de Sukarno tarafından hapse atıldı. Ancak halkın tepkisi dolayısıyla bir süre sonra serbest bırakıldı. Sonraki yıllarda da çeşitli İslâmi kuruluşların kurulmasına öncülük eden Muhammed Nasır Şubat 1993’te vefat etti.

Ekonomi: Endonezya’nın ekonomisi birinci derecede petrol ve doğal gaza dayanır. 1992’de toplam 546 milyon varil petrol, 47 milyar 927 milyon m3 doğal gaz üretmiştir. OPEC ülkeleri arasında 1993’te gerçekleştirilen anlaşmadan sonraki günlük petrol üretimi 1 milyon 330 bin varildir. 1993’teki petrol rezervi 8 milyar 350 milyon varil, doğal gaz rezervi de 1 trilyon 374 milyar m3 olarak tahmin ediliyordu. Petrol ve doğal gazdan elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %14’tür. Bununla birlikte halkın büyük çoğunluğunun geçim kaynağı tarım, hayvancılık ve balıkçılıktır. Bu sektörlerden elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %25’tir ve çalışan nüfusun %55’i bu alanlarda iş görmektedir. Başta gelen tarım ürünleri pirinç, kauçuk, kahve, şeker kamışı, hindistan cevizi, tütün ve çeşitli meyve ve sebzelerdir. 1992’de 55 milyon 760 bin ton pirinç ve tahıl, 19 milyon 230 bin ton yer bitkileri, 510 bin ton baklagiller, 7 milyon 140 bin ton meyve, 4 milyon 725 bin ton sebze üretilmiştir. Aynı yıl ülkede 11 milyon baş sığır, 6 milyon baş koyun, 7 milyon baş domuz bulunuyordu. 1991’de %75’i denizden, %25’i iç sulardan olmak üzere 3 milyon 186 bin ton balık ve deniz ürünü avlanmıştır. Aynı yıl balık ve deniz ürünü ihracatından 1 milyar 200 milyon dolara yakın döviz geliri sağlamıştır. Endonezya yerel kaynaklar bakımından da zengin sayılır. Hâlen kalay, boksit, demir, bakır, nikel, altın cevheri ve inşaat taşı çıkarılmaktadır. Maden gelirlerinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %1’dir. Orman ürünleri de önemli bir gelir kaynağıdır.

Para birimi: Endonezya Rupiahı

Kişi Başına Düşen Millî Gelir: 4.038 USD (2020) [2]

Dış Ticaret: İhraç ettiği ürünlerinin başında ham petrol, petrol ürünleri, doğal gaz, ağaç ürünleri, kahve, kauçuk, hindistan cevizi ve maden cevherleri gelir. İthal ettiği malların başında da makineler, ulaşım araçları, elektrikli ve elektronik araçlar ve çeşitli gıda maddeleri gelir. Dış ticaretinde birinci sırayı Japonya alır. (İhracattaki payı %45, ithalattaki payı %23’tür.) İkinci sırada gelen ülkeler ABD, Singapur ve Hollanda’dır.

Sanayi: Petrol rafinerilerinin dışında kalan sanayi kuruluşlarının çoğu küçük ve orta sanayi kuruluşlarıdır. Elektrikli ev araçları, motorlu araçlar ve çeşitli tüketim maddeleri üreten fabrikalar kurulmuştur. Bunun dışında ülkede üretilen tarım ürünlerini işleyen, çeşitli gıda maddeleri, meşrubat, sigara, tekstil ürünleri, giyim eşyası, mobilya, çimento, kâğıt, iplik, kimyasal maddeler, plastik, toprak ve madeni eşya vs. üreten fabrikalar bulunmaktadır. İmalat sanayisinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %20’dir.

Enerji: 1991’de 44 milyar 660 milyon kw/saat elektrik üretilmiştir. Aynı yıldaki elektrik tüketimi de bu rakama eşittir. Elektrik enerjisinin %80,5’i termik santrallerden, %19’u hidroelektrik santrallerinden, % 0,5’i de nükleer santrallerden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 238 kw/saattir.

Ulaşım: Başkent Jakarta’daki uluslararası trafiğe açık olmak üzere, tarifeli sefer yapılan 117 havaalanı vardır. Adalar arası ulaşımda deniz yolu kullanılmaktadır. Endonezya 100 grostonun üstünde yük taşıyabilen 2020 gemiye, 7.000 km. demiryoluna, 118.000 km.’si asfaltlanmış olmak üzere 267.000 km. karayoluna sahiptir. Ortalama 62 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.

Sağlık: Endonezya’da 1555 hastane, 27500 doktor ve diş doktoru, 100 bin ebe ve hemşire mevcuttur. Ortalama 6844 kişiye bir doktor düşmektedir.

Eğitim: Eğitim ücretsizdir. 148 bin ilkokul, 29 bin genel ortaöğretim kurumu, 3900 mesleki ortaöğretim kurumu bulunmaktadır. İlkokul çağındaki çocukların %98’i, ortaöğretim çağındaki çocukların %38’i bu öğretimden yararlanabilmektedir. 61 üniversitesi, 900 yüksekokulu vardır. Bunların dışında özellikle İslâmî organizasyonlar tarafından kurulmuş çok sayıda yüksek okul bulunmaktadır. Ülkede faaliyet yürüten Hıristiyan misyonerlerin de özel okulları vardır. Üniversite çağındaki gençlerden üniversiteye kayıt yaptıranların oranı %8,5, 25 yaşın üzerindekiler arasında yükseköğrenim görmüş olanların oranı %1,2’dir. Okuma yazma bilenlerin oranı ise %78’dir.

İdari bölünüş: 27 il, 3 özel bölge, 396 ilçeden meydana gelir.

Gayri Safi Milli Hasılası: 114 milyar 814 milyon dolar.

[1]   www.ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişim)

[2] www.ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişim)