Foundation Islamic Union
Cezayir
Resmî Adı: Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti (DZ)
Başkenti : Cezayir
Önemli Şehirleri: Tilimsan, Konstantine, Oran, Buleyde, Annaba, Bicâye.
Yüzölçümü: 2.381.741 km2 (2021)
Nüfusu : 45.024 (2021) Halkın %50’si şehirlerde yaşamaktadır.
Km2 Başına Düşen İnsan Sayısı: 11,3
Nüfus Artış Hızı: %2,6
Ortalama İnsan Ömrü: 66 Yıl
Etnik Yapı: Cezayir halkının %78’ini Araplar, %20’sini Berberiler oluşturur.
Dil: Cezayir’in resmî dili Arapça’dır. Ancak yakın zamana kadar resmiyette Fransızca birinci sırada geliyordu. Cezayir halkının %90’dan fazlası Fransızcayı bilir.
Din: Cezayir’in resmî dini İslâm’dır. Halkın %99’u Müslüman’dır. Kalan nüfusu Katolik Hıristiyanlar ve az sayıdaki Yahudiler oluşturmaktadır. Müslümanların büyük çoğunluğu Sünnî’dir. Sünnîlerin de geneli Malikî, az bir kısmı Hanefî’dir.
Coğrafî Durumu: Kuzeyden Akdeniz, doğudan Tunus ve Libya, güneydoğudan Nijer, güneybatıdan Mali ve Moritanya, batıdan Fas ile çevrilidir. En büyük akarsuyu eş-Şelif ırmağıdır. Kurak dönemlerde kuruyan küçük akarsuları mevcuttur.
Topraklarının %16’sı tarıma elverişlidir. Toprakların büyük bir kısmı ve illerin 31’i Akdeniz ikliminin etkisinde olan ve ülke topraklarının sadece %16’sını oluşturan Kuzey Cezayir’dedir. Sahil uzunluğu yaklaşık 1.000 km’yi bulmaktadır. Ülkenin en büyük şehirleri de kıyı şeridinde bulunmaktadır.
Yönetim Şekli: 16 Ocak 1992’de yönetime el koyan askerî cunta işbaşına geçmiştir. Devlet yönetimi askeri cunta tarafından oluşturulan Yüksek Devlet Konseyi’ne devredilmiştir ve bu konseyin başkanı devlet başkanı sıfatı taşımaktadır. Hükümet bu konsey tarafından tayin edilmektedir ve hükümetin başkanı da başbakandır.
İdarî bakımdan 31 ile (vilâyet). İller de toplam sayıları 200’e yaklaşan ilçelere ayrılmıştır.
Üyesi Olduğu Uluslararası Örgütler: BM, İslâm İşbirliği Teşkilatı (OIC), Arap Birliği, Afrika Birliği Örgütü, OPEC, IMF ve İslâm Kalkınma Bankası
Siyasî Partiler: 1989’da anayasa değişikliğine kadar ülkenin tek siyasi partisi Milli Kurtuluş Cephesi Partisi’ydi. Bu parti bağımsızlık savaşını organize eden Milli Kurtuluş Cephesi’nin bir devamı olarak ortaya çıkarıldı. Ancak yönetim kadrosundaki değişiklik ve ilim adamlarının tasfiyesiyle parti tamamen İslâm aleyhtarı, batıcı ve sosyalist oldu.
İslâmî Selâmet Cephesi: Prof. Abbasi Medenî’nin liderliğinde, 12 Eylül 1989’da gerçekleştirdi. Gerek 12 Haziran 1990’daki yerel seçimlerde ve gerekse 26 Aralık 1991’deki genel seçimlerdeki başarısıyla dikkatleri üzerine çekti. Bu parti Mart 1992’de cunta yönetimi tarafından kapatıldı.
İslâmî Toplum Partisi: Müslüman Kardeşler Cemaati’nin Cezayir kolunun lideri Mahfuz Nahnah’ın başkanlığında kurulmuş İslâmî anlayışa sahip bir partidir.
İdari Bölünüş: Cezayir 48 il, 160 ilçe ve 1508 yerel birimden meydana gelmektedir.
Tarihi: 7. asrın ortalarından sonra İslâm orduları tarafından fethedilerek İslâm devletinin topraklarına katıldı. Daha sonra çeşitli hanedanlıkların hâkimiyetinde kalan Cezayir 1517’de Barbaros Hayrettin Paşa (Hızır Reis) ile kardeşi Oruç Reis tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katıldı. Aynı yıl Osmanlı Cezayir eyaleti kuruldu. Bu eyalet 1830 yılına kadar ayakta kaldı.
Fransız işgaline karşı ilk bağımsızlık mücadelesini işgalin ikinci yılında Emir Abdülkadir başlatmıştır. Emir Abdülkadir işgalcilere karşı 14 yıl mücadele etti ve 23 Aralık 1947’de Fransızlar tarafından tutuklandı. Fransız işgalciler bütün direnişleri şiddetle ve zulümle bastırdılar. Sadece 5 Ağustos 1945 tarihinde Fransızlar bir gün içinde 45 bin Cezayirlinin canına kıymışlardır.
Fransız işgaline karşı ikinci bağımsızlık savaşı 1954 yılında başladı. Bu savaş Milli Kurtuluş Cephesi’nin öncülüğünde başlatıldı. Milli Kurtuluş Cephesi, Cezayir halkının bilinçlendirilmesinde önemli etkinliği olan Cemiyeti Ulema’nın öncülüğünde oluşturulmuştu.
Sekiz yıl süren bağımsızlık savaşında 1,5 milyon Cezayirli Müslüman Fransız işgalciler tarafından şehid edildi.
Yakın Tarih: İkinci büyük ayaklanma ise 5 Ekim 1988’de başladı ve bir hafta sürdü. Bu ayaklanma dolayısıyla hükümet güçleriyle halk arasında meydana gelen çatışmalarda en az beş yüz kişi öldü. Hükümet bu ayaklanmayı zorla bastıramadı ve bazı önemli vaadlerde bulunmak suretiyle ancak halkı yatıştırabildi. Hükümetin en önemli vaadi ise çok partili demokratik hayata geçmekti.
12 Haziran 1990 tarihinde ilk çok partili yerel seçimlerde İslâmî Kurtuluş Cephesi (FIS) oyların %55’ini alarak birçok yerde yerel seçimleri kazandı. 26 Aralık 1991’de ilk çok partili genel seçimlerin birinci turu gerçekleştirildi. FIS bu seçimlerde de büyük başarı gösterdi. Resmi kaynaklara göre oyların %55’ini, kendi kaynaklarına göreyse % 80’ini aldı.
İslâmî Selamet Cephesi’nin başarısı Cezayir’de önemli çıkarları olan Fransa başta olmak üzere bütün Batılı güçleri rahatsız etti. Bu yüzden tek çare olarak Cezayir ordusunu harekete geçirme yoluna başvurdular. Sonuçta ordu, 16 Ocak 1992’de gerçekleştirdiği darbe ile yönetime el koyarak seçimlerin ikinci turunu iptal etti ve genel başkan Prof. Abbasi Medeni başta olmak üzere FIS ileri gelenlerinin çoğunu tutuklattı. Cunta yönetimi daha önce mahalli seçimleri kazanarak işbaşına gelen FIS mensubu belediye başkanlarını ve belediye meclisi üyelerini de görevden aldıktan sonra pek çoğunu tutuklattı. İlk tutuklama kampanyasında tutuklanan FIS mensuplarının sayısı altı bini aştı. Bunların pek çoğu 45 derece sıcaklık altındaki toplama kamplarına gönderildi. Sonraki dönemlerde ortaya çıkan bazı olaylar ve birtakım provokasyonlar vesilesiyle de çok sayıda FIS mensubu tutuklandı. Cunta Mart ayında da, FIS’ı tamamen kapattığını açıkladı.
İç Problemleri: En önemli iç problemi demokratik düzenin askıya alınmasından kaynaklanan problemdir. Askeri cunta yönetimi geniş çaplı bir halk tepkisiyle karşılaştı ve tepkiyi baskıyla, kanla bastırma yoluna gitti. Bu amaçla işsiz ve ahlâki düzeyi düşük gençlerden oluşturulan bir Özel Jandarma Kuvvetleri oluşturdu. Buna karşılık İslâmî hareket mensupları da bir silahlı direniş gücü oluşturdular. Devlet milisleriyle muhalif İslâmî güçler arasında çıkan silahlı çatışmalarda her iki taraftan da çok sayıda ölen oldu.
Bir diğer iç meselesi Fransızlar tarafından üretilen Berberi meselesidir.
Dış Problemleri: Cezayir’in en önemli dış meselesi ekonomik bağımlılıktan ve Fransa’nın bu bağımlılığı istismar ederek ülkeye siyasî baskı yapmasından kaynaklanmaktadır.
İslâmî Hareket: İşgalcilerin ve bağımsızlık sonrasında kurulan batı kontrollü sosyalist düzenin bütün baskı ve zulümlerine rağmen Cezayir’de İslâmî hareket her zaman canlıdır.
Ekonomi: Önemli oranda petrol, doğal gaz, fosfat, demir, kurşun, çinko, bakır, civa ve uranyum rezervine sahip olan Cezayir’in en önemli ihraç ürünü petroldür. Petrol ve doğal gazın gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 19’dur. 1992’de 423 milyon varil ham petrol üretilmiştir. 1993’deki petrol rezervi 10 milyar 400 milyon varil olarak tahmin ediliyordu. OPEC ülkeleri arasında 1993’te gerçekleştirilen anlaşmadan sonraki günlük petrol üretimi 750 bin varildir. Cezayir, doğal gaz üretiminde dünyada dördüncü sırayı alır. 1992’de 52 milyar 90 milyon m3 doğal gaz üretmiştir. 1993’deki doğal gaz rezervi ise 3 milyar 650 milyon m3 olarak açıklanmıştır.
Cezayir ormanlarının büyük bir kısmı işgal döneminde Fransızlar tarafından yok edilmiştir. Devlet yeniden ağaçlandırma çalışmaları yapmaktadır. Orman ürünlerinin de ekonomiye katkısı olmaktadır.
Para Birimi: Cezayir Dinarı.
Kişi Başına Düşen Millî Gelir: 3.364 USD (2021).
Gayri Safi Millî Geliri: 151.459.milyon dolar. (2021)[1]
Dış Ticaret: İhraç ettiği ürünlerin başında petrol ve yan ürünleri, doğal gaz bazı mamul mallar gelir. İthal ettiği malların başta gelenleri ise savunma araçları, elektrikli ve elektronik araçlar, makineler, ulaşım araçları ve yedek parçaları, kimyasal maddeler ve gıda maddeleridir. Dış ticareti ABD, Fransa, Almanya, İtalya, İspanya ve Japonya iledir..
Sanayi: Cezayir, petrole ve yan ürünlerine dayalı sanayi kuruluşlarının yanı sıra çelik, çimento, gübre, tekstil, konfeksiyon, deri, cam, kâğıt, kırtasiye, büro malzemeleri, şeker, meşrubat, mobilya, madeni eşya, plastik ve besin sanayilerini geliştirmiştir. Başta Annabe şehrindeki tesisleri olmak üzere bazı yerlerde demir - çelik üretim ve işleme tesisleri bulunmaktadır. Traktör ve dizel motor fabrikalarının yanı sıra Renault başta olmak üzere otomobil üreten bazı Avrupa firmalarının patentleriyle ülkede otomobil ve kamyon montajı yapılmaktadır. Bununla birlikte ticari araçlar, tarım aletleri, bazı ağır makinalar, valf pompası vs. gibi sanayi ürünleri üreten fabrikaları da bulunmaktadır.
Enerji: Cezayir’de 1991’de 17 milyar 345 milyon kw/saat elektrik üretilmiş, 16 milyar 685 milyon kw/saat tüketilmiş ve 660 milyon kw/saat elektrik ihraç edilmiştir. Elektrik enerjisinin %98.2’si termik, %1.8’i hidroelektrik santrallerinden elde edilmektedir.
Ulaşım: 3’ü uluslararası trafiğe açık olmak üzere tarifeli sefer yapılan 25 havaalanı bulunmaktadır. Deniz yoluyla ihracat ve ithalat Akdeniz kıyısındaki Cezayir, Annabe ve Vehrân limanlarından yapılmaktadır. Cezayir’in 100 grostonun üstünde yük taşıyabilen 150 gemisi vardır. 63 bin km’si asfaltlanmış olmak üzere 90 bin km.’lik karayolu, 300 km’si elektrikli olmak üzere 4300 km.’lik demiryolu ağına sahiptir. Bu ülkede ortalama 20 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.
Sağlık: Cezayir’de 300’e yakın hastane, 25.460 doktor, 7250 diş doktoru, 25.000 hemşire mevcuttur. 1060 kişiye bir doktor düşmektedir.
Eğitim: İlkokul 6 yıl, 4 yıl orta, 3 yıl lise öğrenimi vardır. 13.600 ilkokul, 3300 genel ortaöğretim kurumu, 150 mesleki ortaöğretim kurumu bulunmaktadır. Yükseköğrenimde Fransızca ağırlığını korumaktadır. Cezayir’in 15 üniversitesi mevcuttur. Ayrıca yüksekokul ve enstitüler bulunmaktadır. Cezayir’de yükseköğrenim çağında olan gençlerden bu kurumlara kayıt yaptıranların oranı %9’dur.
Cezayir’deki eğitim, İslâmî dönemin başlangıcından 20. yüzyılın sonuna kadar köylerde küçük mekteplerde ve zaviyelerde, şehirlerde ise mescidlerde ve medreselerde yürütülmekteydi. Buralarda Kur’an’ın ezberlenmesi yanında Arapça ile ilgili temel bilgiler ve bazı fıkhî meseleler öğretilirdi. Bu kurumlar vakıfların gelirleriyle beslenirdi. Dağlık yörelerden, Sahra ve Vehran bölgelerindeki zaviyelerden büyük fakihler yetişmiştir.
[1] ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişimi)
