BAĞIMSIZ İSLAM DEVLETLERİ

Brunei

Resmi Adı: Brunei Sultanlığı (BN)

Başkenti   : Bandar Seri Begawan -Darussalam

Önemli Şehirleri: Kuala Belait, Seria, Muara, Bangar.

Yüzölçümü: 5.765 km2.

Nüfusu        : 462.000 (2021)[1].

Km2’ye Düşen İnsan Sayısı: 47,7

Etnik Yapı: %45 Malaylar, %23 Çinliler, %10 Kedaylar, %5,5 Melanular.

Dil: Resmi dil Malayca’dır. İngilizce, Çince ve çeşitli yöresel diller de kullanılır.

Din: Resmî din İslâm’dır. Halkın %75’i Müslüman’dır. %15 Budist, %9 Hıristiyan vardır. Sünnî Şafii’dir.

Coğrafi Durumu: Bir Güneydoğu Asya ülkesi olan Brunei, Borneo adasının kuzeybatı kıyısında bulunmaktadır ve kuzeyden Güney Çin denizi, doğudan, batıdan ve güneyden Malezya’ya bağlı Sarawak Federal Devleti’yle çevrilidir. Güney Çin denizi’ne bakan sahilinin uzunluğu 200 km.’ye yakındır. Malezya’ya bağlı olan Sarawak toprakları Brunei topraklarını ikiye böler. Doğuda kalan kısma Teburong adı verilir ve burası küçük bir bölgedir. Doğu kesimde Teburong, batı kesimde de Belait, Tutong ve Brunei ırmakları mevcuttur. Topraklarının %1’i tarım arazisi, %1’i otlak, %78’i de ormandır. Ülkede tropikal iklim hâkimdir. Kıyı kesimleri bol yağmur alır. Başkent Bender Sri Begawan’da yıllık sıcaklık ortalaması 27,3 derecedir.

Yönetim Şekli: Brunei geniş yetkilere sahip bir sultan tarafından yönetilmektedir. Devlet ve hükümet başkanı sultandır. Anayasa 21 kişilik bir Yasama Meclisi oluşturulmasını, bu meclisin üyelerinden 10’unun seçimle belirlenmesini, 11’inin de sultan tarafından atanmasını öngörmektedir. 1965’te gerçekleştirilen genel seçimlerden sonra ülkede hiç seçim yapılmadı.

    Brunei, BM, İİT (İslâm İşbirliği Teşkilatı), ASEAN (Güneydoğu Asya Milletler Birliği), OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı), APEC (Asya - Pasifik Ekonomik İşbirliği Konseyi), İslâm Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlere üyedir.

İdari Bölünüş: 4 idari bölgeden meydana gelir.

Tarihi: Brunei’de İslâm 15. yüzyılın başlarından itibaren yayılmaya başladı. Bunda da zamanın Brunei sultanı Awang Alang Betatar’ın Müslüman olmasının önemli etkisi oldu. Bu kişi o zaman Malaya yarımadasında kurulmuş olan Müslüman Malakka sultanlığına ziyarette bulundu ve bu ziyareti esnasında Müslüman oldu. Adı geçen sultan Müslüman olduktan sonra adını Muhammed İskender Şah olarak değiştirmişti. Muhammed Şah böylece Brunei’de bir Müslüman sultanlık kurdu. Bu sultanlık 15. yüzyılın sonlarına doğru topraklarını genişleterek Borneo adasının büyük bir kısmını, Filipinler’deki Luzon’u ve Sulu takımadalarını yönetimine alan bir devlet haline geldi. 1565 yılında Filipinler’e kadar ulaşan İspanyol sömürgeciler Müslümanların elindeki bazı yerleri işgal ettiler. İspanyol sömürgeciler Brunei’ye de saldırılar düzenlediler. 17. yüzyılın başlarından itibaren Hollandalılar da Brunei’yi güneybatıdan sıkıştırmaya başladılar. Bu sırada Hollandalı sömürgeciler Borneo’nun güneyinde koloniler kurmaya başlamışlardı. Hollandalılar zaman içinde Doğu Hint adalarını tamamıyla hâkimiyetlerine aldılar. Hollandalıların arkasından İngiliz sömürgeciler de bölgeye yerleştiler ve İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Brunei’yle yakından ilgilenmeye başladı. Bölgede İngilizlerin güçlerini artırması Hollandalıların zayıflamalarına yol açtı. İngilizler 1841’de kuzeydeki Labuan adasını ele geçirdiler. Aynı yıl Brunei sultanına karşı başlatılan bir ayaklanmaya müdahale ederek bu ayaklanmayı bastıran İngilizler karşılığında James Brooke adlı bir üst düzey İngiliz subayını Sarawak valiliğine tayin ettirdiler. Bunun arkasından İngilizler bölgedeki hâkimiyet alanlarını genişleterek Brunei sınırlarını sürekli daralttılar. 1847’de Brunei sultanının sarayındaki bütün İngiliz danışmanları öldürmesi İngilizlerin saldırılarını daha da şiddetlendirmelerine neden oldu. 1888’de Brunei tamamen İngiliz himayesine girdi. 1906’da da İngilizlerin bölgedeki valisi Brunei üzerinde her türlü yetkiye sahip oldu. İngilizlerin bu yönetimleri 1941’e kadar devam etti. 1941’de Brunei Japonya tarafından işgal edildi ve Japon işgali 1945’e kadar sürdü. 1945’te Avustralyalı birliklerce geri alınarak yeniden Sarawak’taki İngiliz valisine bağlandı. 1956’da Brunei Halk Partisi kuruldu. 1959’da İngiliz himaye sisteminde bazı değişiklikler yapıldı. 1961’de Brunei Birlik Partisi kuruldu. Bu siyasi oluşumlar İngiliz sömürgecileri bazı anayasal değişikliklere ve bazı şeyleri kabullenmeye zorladı. 1962’de üyelerinden bazıları seçimle belirlenen ve sınırlı yetkilere sahip bir yasama meclisi oluşturuldu. 8 Aralık 1962’de Brunei Halk Partisi taraftarları İngiliz himayesindeki Sultan III. Ömer Ali Seyfeddin’e karşı bir ayaklanma başlattılar. Ancak bu ayaklanma İngiliz kuvvetlerince bastırıldı ve Halk Partisi de kapatıldı. 1965’te yeni bir yasama meclisi oluşturulması için seçimler yapıldı. Seçimlerde yasama meclisinin 21 üyesinin sadece 10 üyesi halk tarafından belirlendi. Diğer 11 üyesi sultan tarafından tayin edildi. Göstermelik olduğu anlaşılan bu seçimler halkı tatmin etmedi. Sultan III. Ömer, 1967’de tahtı oğlu Muda Hasanal Bolkiah’a bıraktı. Muda Hasanal Bolkiah, 1979’da İngilizlerle 1983 sonunda İngiliz himayesinin kalkması üzere anlaşma yaptı. Bu anlaşma gereğince Brunei, 1 Ocak 1984’te bağımsızlığını ilan etti. Muda Hasanal Bolkiah, İngilizlerle iyi geçinen biridir. Hatta Malezya veya Endonezya’nın ülkesini ilhakından korktuğundan İngiliz himayesinin kalkmasını pek istemiyordu. İngiliz himayesinin kalkmasını ancak söz konusu iki devletin Brunei’yi kendi topraklarına ilhak etmeyecekleri üzere garanti vermelerinden sonra kabul etti.

Dış Problemleri: Brunei’nin Malezya veya Endonezya’nın ülkesini ilhak edebileceği konusundaki endişesi devam ediyorsa da görünüşte bu iki ülkenin Brunei’yi tehdit edici bir politikaları yoktur. Brunei ilhak ihtimaline karşı İngiltere’yle sıkı bir bağlantı içinde olmaya çalışıyor.

İç Problemleri: Ülkenin en önemli iç problemi milli gelirin paylaşımındaki dengesizlik ve yönetimin aşırı israfçı bir tutum içinde olmasıdır. Brunei sultanı dünyanın en zengin adamı ve oldukça lüks düşkünü kişi olarak biliniyor. Ancak halk da durumundan memnun göründüğünden sultanın tutumu bir toplumsal çalkantıya yol açmıyor.

Ülkede İslâmiyet: Brunei içine kapalı bir ülkedir. Sultanlık ülkede herhangi bir muhalefetin oluşmasına imkân vermek istemiyor. Bu yüzden 1950’lerde kurulmasına izin verilen Brunei Halk Partisi’nin yönetimi eleştirmeye başlaması üzerine sultan hemen partiyi kapatmış ve ileri gelenlerini de ya hapse atmış ya da sürgüne göndermişti. Sultanlığın bu politikası ülkede yönetimi etkileyebilecek bir örgütlü çalışmaya fırsat vermemektedir. Ancak özellikle yurtdışında eğitim gören öğrencilerin etkisiyle halk ve gençlik arasında ciddi bir İslâmi uyanışın başladığı dikkati çekmektedir. Sultan, tahtını sağlama alabilmek ve İslâmî konularla ilgili tenkide muhatap olmamak veya muhatap olduğu zaman kendini savunabilmek için İslâmî sayılabilecek bazı işler yapmayı ihmal etmiyor. Bunun için başkente oldukça görkemli bir cami yaptırdı. Faizli uygulamalara karşı çıkanların tasarruflarını yatırabilmeleri için faizsiz bir banka kurdurdu ve bu konuda Körfez ülkelerinde kurulmuş olan faizsiz finans kuruluşlarıyla işbirliğine girdi. Ancak bütün bu uygulamaların ileride halkı tatmin etmemesi ve halkın gerçek anlamda bir İslâmî yönetim istemesi uzak bir ihtimal değil.[2]

Ekonomi: Brunei’yi zengin yapan ve kişi başına düşen milli gelir miktarının yüksek olmasını sağlayan şey petrol ve doğal gazdır. 1992’de toplam 66 milyon varil petrol, 8 milyar 396 milyon m3 doğal gaz üretmiştir. 1993’teki petrol rezervi 1 milyar 130 milyon varil, doğal gaz rezervi de 371 milyar m3 olarak tahmin ediliyordu. Petrol ve doğal gazdan elde edilen gelirin gayr-i safi yurtiçi hasıladaki payı % 47’dir. Tarıma elverişli arazisinde daha çok kauçuk, pirinç ve çeşitli sebze ve meyve üretilmektedir. Tarımdan edilen gelirin gayr-i safi yurtiçi hasıladaki payı % 2’dir. Balıkçılık da yaygındır. 1991’de % 93’ü denizden, % 7’si iç sulardan olmak üzere toplam 1700 ton balık ve deniz ürünü avlanmıştır. Çalışan nüfusun % 3.5’i tarım ve balıkçılıkla uğraşmaktadır. Topraklarının dörtte üçü ormanlarla kaplı olan Brunei’de orman ürünleri ve kereste de önemli bir gelir kaynağıdır. 1991’de 295 m3 tomruk üretilmiştir. Brunei’de millî gelirin yüksek olması dolayısıyla insanlar payına düşene razı olmaktadırlar. Milli gelirden en yüksek payı alan kişi sultandır. 25 milyar dolarlık bir servete sahip olan Brunei sultanı dünyanın sayılı zenginlerindendir.

Para birimi: Brunei doları.

Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 33.097 dolar (2021)[3]

Dış Ticaret: İhraç ettiği ürünlerin başta gelenleri petrol, doğal gaz (bu ikisinin ihracattaki payı: %97.5), kereste ve orman ürünleridir. İthal ettiği malların başında elektrikli ve elektronik aletler, ulaşım araçları ve yedek parçaları, makineler, gıda maddeleri ve dayanıklı tüketim malları gelir. Dış ticaretinde birinci sırayı Japonya alır. İkinci sırada Tayvan gelir. Sanayi: Brunei’de iki büyük petrol arıtma tesisi bulunmaktadır. Yine Lumut adlı şehrinde büyük bir doğal gaz sıvılaştırma tesisi mevcuttur ve burada yılda 5 milyon ton sıvılaştırılmış gaz elde edilmektedir. Bunun dışındaki sanayi kuruluşları küçük atölyelerden ve imalathanelerden ibarettir. Buralarda günlük hayatta kullanılan araç gereçler imal edilmektedir. Sanayinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı %9’dur. Çalışan nüfusun yaklaşık %9,5’i sanayi sektöründe iş görmektedir. .

Enerji: Elektrik enerjisinin tamamı termik santrallerden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 4705 kw/saattir.

Ulaşım: Ülkenin tek havaalanı başkentteki uluslararası trafiğe açık havaalanıdır. Başkentte ithalat ve ihracatta kullanılan bir de liman vardır. Brunei 100 grostonun üstünde yük taşıyabilen 51 gemiye, 20 km demiryoluna, yarısı asfaltlanmış olmak üzere 2250 km. karayoluna sahiptir. Bu ülkede ortalama 2 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.

Eğitim: Eğitim ücretsizdir. 165 ilkokul, 20 genel ortaöğretim kurumu, 6 mesleki ortaöğretim kurumu, 2 de yükseköğretim kurumu mevcuttur. Yükseköğrenim çağındaki gençlerden yükseköğretim kurumlarına kayıt yaptıranların oranı yaklaşık %20’dir. 25 yaşın üstündekilerin %9.5’i yüksek öğrenim görmüştür. Okuma yazma bilenlerin oranı da

%86’dır.

Üye Olduğu Teşkilatlar: BM, İİT (İslâm İşbirliği Teşkilatı), ASEAN (Güneydoğu Asya Milletler Birliği), OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı), APEC (Asya - Pasifik Ekonomik İşbirliği Konseyi), İslâm Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlere üyedir.

[1] www.ticaret.gov.tr (Eylül-2021 Erişim)

[2]   İslâm Ansiklopedisi, TDV.

[3]   ticaret.gov.tr (Ekim-2021 Erişimi)