Foundation Islamic Union
Togo
Resmî adı: Togo Cumhuriyeti (TG)
Başkenti : Lome
Önemli Şehirleri: 5 bölge; De La Kara, Des Plateaux, Des Savanes, Du Centre, Maritime.
Yüzölçümü : 56,785 km²
Nüfusu : 8,500.000 (2021)[1]
Ortalama İnsan Ömrü: 54 yıl.
Etnik Yapı: Afrika yerlileri (37 kabile; Ewe, Mina, ve Kabre en büyükleridir) %99,
Avrupalılar, Suriye ve Lübnanlılar %1.
Dil: Fransızca (resmî ve ticaret dili), Ewe ve Mina , Kabye.
Din: Yerel inançlar %59, Hıristiyan %29, Müslüman %20.
Coğrafî Durumu: Batı Afrika'da, Benin Körfezi kıyısında, Benin ile Gana arasında yer alır.
Ülke kuzeyden güneye doğru gittikçe alçalan bir plato görünümündedir. Ülkenin güneyde kalan kısmı Lomé havzası olarak bilinir. Dar bir şerit halinde alçak kumul tepelerinin şekillendirdiği bu kıyılarda bulunan çeşitli büyüklükteki göllerin en büyüğü Togo gölüdür
Ekonomi: Gayri sâfi millî hâsılanın %47,4’ü tarım, %25,4’ü sanayi, %27,2’si hizmet sektöründen elde edilmektedir. Toprakların %44,2’si tarıma uygun olmakla birlikte bunun sadece 70 kilometrekaresi sulanabilir arazidir. Ekonomik açıdan önem taşıyan başlıca ürünlerin arasında toplam ihracatın %40’ını oluşturan kakao, kahve ve pamuk başta gelmektedir. Bunların dışında sırayı yam (Hint yer elması), kassava (manyok), mısır, fasulye, çeltik ve darı alır. Bazı temel gıda maddeleri ithal edilmektedir. Ülkede daha çok küçükbaş hayvancılık gelişmiştir. 1971-2007 yılları arasında meydana gelen iki büyük kuraklık yaklaşık 550.000 kişiyi, aynı dönemde meydana gelen altı büyük sel ise 400.000 kişiyi etkilemiştir. En önemli doğal kaynakları fosfat, kireç taşı ve mermer olan Togo dünyanın dördüncü büyük fosfat üreticisidir. Zengin fosfat yatakları Togo gölü yakınlarında bulunur. Sanayinin büyük kısmı fosfat madenciliğine dayanmaktadır. Sanayi tesisleri başşehir Lomé çevresinde kümelenmiştir. İhracatın yaklaşık dörtte biri komşu ülkelere gerçekleştirilmektedir. En fazla ihracat yapılan ülkeler Nijerya, Mali, Burkina Faso, Hindistan ve Gana’dır. Pamuk, çimento, fosfat, kakao ve kahve başlıca ihraç; makine ve teçhizat, temel gıda maddeleri ve petrol ürünleri ithal mallarını oluşturmaktadır. Togo’nun özellikle petrol ve doğal gazdan yoksun olması enerji kaynakları açısından dışa bağımlı kalmasına yol açmıştır. En çok mal aldığı ülkeler Çin, Fransa, Hindistan, Hollanda ve İngiltere’dir. Ulaşım sekiz havaalanı yanında 532 km. demiryolu hattı ve yaklaşık üçte ikisi toprak yollardan meydana gelen 7520 km. karayolu ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca yağışlı mevsimde, ülkenin en önemli su kaynağını da oluşturan Mono nehrinin 50 kilometrelik kısmında taşımacılık yapılmaktadır. Başlıca liman Togo’dan başka Mali, Burkina Faso ve Nijer gibi denize kıyısı bulunmayan ülkelerin de yararlandığı Lomé’dir
Yönetim Şekli: Cumhuriyet
Tarihi: Togo’nun sömürge öncesi tarihi komşu ülkelerin tarihi içinde kaybolmuş gibidir. Komşu ülkelerde yaşayan, etnik kökeni farklı pek çok zenci kabilesi ülkenin çeşitli bölgelerine göç etmiş, bir kısmı birbiriyle karışmış, bazıları da müstakil halde yaşıyordu. Sömürgeci devletlerden buraya ilk olarak 15. yüzyılın sonlarında Portekizliler geldi. Onların gelişinden itibaren sahiller köle yakalama, toplama ve ihraç için kurulan karakollarla dolmaya başladı. Bu durum yaklaşık beş asır sürdü. Bu yüzden Togo ve Gana sahilleri Köle Sahili diye isimlendirildi. İlk defa 1626’da, daha sonra 1787’de Togo sahillerine gelen Fransızlar, Anécho’da bir askerî üs kurmakla birlikte bölgeyi ancak 1865-1883 yılları arasında kontrolleri altına alabildiler. Lomé şehrini kuranlardan Octavio Olympio burasını köle ticareti için önemli yerlerden biri haline getirdi.
1961 seçimlerinden sonra başkanlık sistemine geçildi. Bağımsızlık sonrası ülkenin ilk başbakanı olan ve Fransa tarafından desteklenen Nicolas Grunitzky seçimleri kazanıp devlet başkanlığını elde etti. Aynı yıl yürürlüğe giren anayasayla yeni bir meclis kuruldu. Ancak 1967 yılında Genelkurmay Başkanı Etienne Gnassingbé Eyadéma askerî darbeyle yönetime hâkim oldu ve siyasî partileri kapattı. 1979’da hazırlanan yeni bir anayasa ile ülkede tek partili sisteme geçildi. Yapılan ilk seçimde Eyadéma devlet başkanı seçildi. 1986’daki seçimleri de kazandı; 1990 yılında muhalefetin yönlendirdiği gösteriler karşısında muhalefetten Joseph Koku Koffigoh’u başbakan tayin etmek zorunda kaldı. 1992’de yeni anayasa düzenlenerek gergin ortam yumuşatılmak istendi. Eyadéma muhalefetin boykot ettiği 1993 seçiminde üçüncü defa devlet başkanlığına getirildi. 1998 ve 2003 yıllarındaki seçimleri de kazanan Eyadéma’nın başkanlık görevi 2005 yılında ölümüne kadar devam etti. Yerine geçici olarak Müslüman meclis başkanı el-Hâc Abbas Bonfoh getirildi. 25 Nisan 2005 tarihindeki seçimleri tartışmalı bir şekilde Gnassingbé’nin kazanması üzerine ülkede büyük karışıklıklar çıktı ve resmî rakamlara göre 500, Togo İnsan Hakları Örgütü’ne göre 800 kişi öldü, 40.000 Togolu komşu ülkelerden Benin ve Gana’ya sığındı. Ortalık yatışınca 3 Mayıs 2005 tarihinde yeni devlet başkanı görevine başladı. 2010 yılı Şubat ayında yapılan devlet başkanlığını ikinci defa kazandı. Avrupa Birliği bu gelişmeler üzerine on üç yıldır ülkeye karşı uyguladığı ambargoyu kaldırdı.
Ülkede İslâmiyet: Afrika ülkeleri içinde İslâmlaşmanın en yeni olduğu ülkelerden biri olan Togo’ya İslâmiyet 17. yüzyılda çevre ülkelerinden kuzey, doğu ve batı sınırlarından buraya göç eden Müslüman âlimler ve tüccarlar vasıtasıyla girdi. Kuzeyden Mali ve Nijer’den Mandingler’in farklı kollarıyla Nijerya’dan gelen Hevsâ ve Yorubalar buradaki İslâm toplumunun ilk çekirdeğini meydana getirdi. Togo’nun batısındaki Fildişi Sahili ve Gana üzerinden gelen Müslümanlar Mango şehri ve çevresine yerleştiler. Müslüman göçmenlerin içinde en kalabalık grubu Nijerya’dan gelen Yoruba ve Nago kabileleri teşkil ediyordu. Lomé Merkez Camii bunların oturduğu mahallede inşa edilmişti. Bu kabilelerin ardından gelen Hevsâlar da Zongo denilen kendilerine mahsus bölgeye yerleştiler. Lomé’de son altmış yılda cuma namazı kılınan 110 kadar cami inşa edildi; bu sayı her yıl artmaktadır.
Fildişi sahilinden Tchokossi, Burkina Faso’dan Gurma, Nijer’den Cerma ve Nijerya’nın Nijer havzası ile diğer bölgelerinden gelen Hevsâlar, Fûlânîler ve Yorubalar en kalabalık Müslüman kitleleri oluşturdu. Togo’nun kuzeyindeki putperest kabileler, komşuları Gana’daki Dagomba ve Mamproussi Müslüman emirliklerin halkından etkilendiler. Bölgede İslâm’ın yayılmasında Hevsâ tüccarları ve Fûlânî çobanlarının da etkisi vardır. 18. yüzyılda Bilâdüssûdan’dan gelen tüccarlar, ticaret yolları güzergâhlarındaki yerleşim yerlerinde kendilerine mahsus mahalleler kurup buradaki yerli kadınlarla evlendiler. Togo yerlileri içinde Tchokossi, Basari ve özellikle Kotokoli etnik gruplarının büyük kısmı İslâm’ı kabul etti. Ülkenin kuzeyindeki bölgede Sokodé ve civarında yaşayan ve Tem diye isimlendirilen Kotokoliler dindarlıklarıyla meşhurdur. Onlar sayesinde bölgede İslâmiyet yayıldı ve çok sayıda cami yapıldı. Togo topraklarında bilinen ilk cami İslâm’ı kabul eden
Kotokoli Kralı II. Uro Jobo tarafından 1820 yılında inşa edildi. Bütün Kotokoliler’in İslâm’a girmesi hususundaki teşebbüsü sebebiyle şiddetli bir animist direnişiyle karşılaşan kralın 1875’te ölümü üzerine yerine geçen III. Uro Jobo, direnişin isyan ve iç savaşa dönüşmesiyle İslâmiyet’i terk ettiğini açıklamak zorunda kaldı. Müslümanlarla animistler arasındaki mücadele sömürgecilik döneminde de sürdü. Günümüzde otuz üçü Sokodé şehir merkezinde olmak üzere bölgede 150’nin üzerinde cami bulunmaktadır. 1970’li yılların başında Togo’daki Müslümanların neredeyse üçte ikisine yakını ülkenin kuzeyinde yaşamaktaydı.
Ülkede İslâm’ın yayılışı Alman ve Fransız sömürgeciliği döneminde devam etti. Komşu ülkelerden gelen göçmenlerle birlikte Müslüman nüfus kırk beş yılda yaklaşık üç kat arttı. Müslüman önderlerden yardım gören Fransız idarecileri başta Sokodé ve Lomé olmak üzere pek çok şehirde cami yapılmasına izin verdiler ve maddî destekte bulundular. Komşu ülkelerden Müslüman göçü bağımsızlık sonrasında da sürdü. Arap ülkelerinin burada diplomatik temsilcilikler kurması da Müslüman sayısının artmasına yardımcı oldu. 1963 yılında Togo Müslümanları Birliği’nin kurulması, İslâmiyet’in resmî dinler arasında tanınması, cuma vaazının Togo Radyosu’ndan yayımlanması ve Müslümanların itibarlı toplum kabul edilmesi Togo’da statülerini güçlendirdi. 1969’da Gana’da yaşanan iç karışıklık yüzünden Togo’ya iltica eden 600.000 kişi arasında çok sayıda Müslüman vardı.
Bağımsızlık ilân edildiğinde 1.545.585 olan ülke nüfusunun 134.370’i Müslümandı. Müslümanların sayısı on yıl içinde 330.000’e ulaştı. Aradaki fark İslâm’ın yayılma hızını açık biçimde göstermektedir. Müslümanların ülke içindeki dağılımı farklılık arz etmektedir. Bunların toplam nüfusa oranı ülkenin orta kısmında %39, kara bölgesinde %18, yüksek yaylalarda %16,8, Savana bölgesinde %14, sahil şeridinde %12 civarındadır. Togo Müslümanları Birliği tarafından %35 olarak ifade edilmektedir.
Müslümanların en yoğun bulunduğu şehirlerin başında Sokodé gelmektedir ve İslâmlaşmanın başladığı ilk şehir olması bakımından ayrı bir özelliğe sahiptir. Bunu 35 km. doğusundaki Tchamba, 50 km. kuzeyindeki Bafilo ve yine 200 km. kuzeydeki Mango ve Dapaong takip etmektedir. Ülkenin güneyinde yayılma oranı düşüktür; Lomé ile Atakpamé’de yaşayan Müslüman nüfusu daha çok kuzeyden ve çevre ülkelerinden gelen göçmenler meydana getirmektedir. Onların yaşadığı semtler, Nijerya’dan gelen Hevsâlar’ın dilinden alınan ve daha sonra Togo’ya dışarıdan gelenlerin yaşadığı mahallelerin ismi haline gelen Zongo adını taşımaktadır. Lomé son elli yılda önemli bir ticaret ve iş merkezi olmasının avantajıyla yeni inşa edilen camileri, Kur’an kursları, medreseleri ve kütüphaneleriyle Müslümanların yoğunlukla bulunduğu en önemli şehir haline geldi.
İslâm’ı temsil eden en önemli kuruluş, ülkedeki Müslümanların kültürel seviyelerini yükseltmek amacıyla 27 Eylül 1963 tarihinde kurulan Togo Müslümanları Birliği’dir. Birliğin amacı Müslümanlar arasında beraberliği sağlamak, Kur’an okullarını geliştirmek, camiler inşa etmek ve hac seferleri tertiplemektir. 1970’te Togo Müslümanları Birliği’nin başkanlığına getirilen Idrissou Noumani 1972 yılındaki siyasî karışıklığın giderilmesinde önemli rol üstlenen siyasî büronun başkanlığını yaptı. O’nun açıklamalarına göre 6 milyonu aşan ülke nüfusunun üçte biri Müslümandır. Togo Müslümanları Birliği, Suudi Arabistan ve Küveyt’in katkılarıyla önce Lomé, Palimé ve Sokodé’de üç Kur’an okulu açtı. Arapça ve dinî bilgiler öğretmenleri Mısır’dan getirildi. Birliğin yöneticilerinden Muhammed Belly, Arap ülkeleriyle münasebetleri arttırdı ve 1962-1972 yıllarında Mısır ve Fas’a seksen iki öğrenci gönderildi. Bunların geri dönüşleri ülkede ilmî seviyesi yüksek nesiller yetişmesine vesile oldu. Ancak bu teşkilât hükümete verdiği kuvvetli destek sebebiyle son yıllarda bazı eleştirilerin hedefi haline geldi. Togo’da en fazla müntesibi bulunan Ticâniyye tarikatı ülkede İslâm’ın yayılmasında önemli rol oynadı. Tarikat önderleri, iktidara karşı uyumlu tavırları sayesinde Müslümanların baskıdan uzak kalmasını sağladılar. Kādirîler ise özellikle Dapaong ve çevresinde kalabalıktır. Senegalli mutasavvıf İbrahima Nyass’ın Terbiye isimli tarikatı Sokodé’de epeyce yaygındır.
Togo Müslümanları Birliği tarafından Lomé, Kara, Sokodé, Tchamba, Bafilo, Mango, Kpalimé ve Dapaong’da inşa edilen sekiz medresenin yanı sıra Arapça ve Fransızca eğitim veren okullar bulunmaktadır. Ayrıca Libya ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin katkılarıyla Lomé İslâm Kültür Merkezi, İslâm Kalkınma Bankası tarafından da bir İslâmî eğitim kompleksi inşa edildi. 1997’de İslâm Konferansı Teşkilatı’na resmen üye oldu.[2]
Doğal kaynakları: Fosfat, kireçtaşı, mermer, işlenebilir arazi çiftlik hayvanı, balık,
Para Birimi: Afrika Frankı (XOF)
Kişi Başına Düşen Millî Gelir: 2.261 USD (2021)[3]
İhracat ürünleri: Pamuk, fosfat, kahve, kakao,
İhracat ortakları: Nijerya, Brezilya, Kanada, Filipinler
İthalat ürünleri: Makine ve parça, gıda maddeleri, petrol ürünleri,
İthalat ortakları: Gana, Çin, Fransa, Fildişi sahili,
Sanayi: Fosfat madenciliği, tarım ürünleri, çimento, el sanatları, tekstil, meşrubat.
Enerji: Elektrik tüketimi: 511.6 milyon kWh
Ulaşım: Demiryolları: 525 km, Karayolları: 7,520 km, Su yolları: 50 km,Limanları: Kpeme, Lome, Hava alanları: 9 (2021verileri).[4]
Sağlık: Bebek ölüm oranı: 70.43 ölüm/1.000 doğan bebek (2001 tahmini)
Eğitim: Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler, toplam nüfusta: %51,7.
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: ACCT, ACP (Afrika - Karayip - Pasifik Ülkeleri), AfDB (Afrika Kalkınma Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi) FAO, ILO, IMF, OIC-İİT[5]
[1] www.ticaret.gov.tr (Kasım-2021 Erişimi)
[2] İslâm Ansiklopedisi, TDV.
[3] www.ticaret.gov.tr (Kasım-2021 Erişimi)
[4] www.ticaret.gov.tr (Kasım-2021 Erişim)
[5] www.oic-oci.org
